Sıldırım qayalardan başına tac qoymuş uca dağlar, yamaclardan şırım açaraq hirsli-havalı üzü aşağı axan çaylar, dişgöynədən bulaqlar, sıx ormanlı meşələr, mərd, cəsarətli, etibarlı, qonaqsevər insanlar diyarı olan, dağlar gözəli Laçında doğulub, boya-başa çatmışdıq. Bəlkə də çoxumuz orada yaşayanda bu gözəlliklərin içində olduğumuzdan bu gözəlliyi hiss etmirdik.

“Əlyetməzli” bulağından su içmək, “Çalbayır” yaylağında bir gecə alaçıqda yatmaq, “Nərdivan” dağının zirvəsinə qalxıb “Qızıl qaya”ya tamaşa etmək, “Əriməz”də yayın qızmar çağında qarın altından boy verən bənövşəni dərmək, “Qonaq görməz”də əlin çatacaq qədər alçaqda süzən buludları seyr etmək, min bir dərdin dərmanı olan Minkənd istisuyunda çimmək, ucqar bir kənddə bircə gecə qonaq qalmaq bəs edərdi ki, bu gözəllikləri dərk edəsən.

Laçın eli qonaqpərvərliyi ilə fərqlənirdi, elə bir adam olmazdı ki, onun qonaqçıları olmasın. Biz Laçına gələn qonaqları daima qarşılamqdan həzz alardıq.

Oktay Sadıqov Laçın adını daima ucalara qaldıran bir eloğlumuz idi, harada çalışmasından asılı olmayaraq laçınlılara arxa-kömək, dayaq idi. Respublikanın müxtəlif rayonlarında OBXSS deyilən polis işində çalışanda Laçından işi düşənləri heç zaman naümid qarşılamamışdı.

Laçın adını daha yüksəklərdə təmsil edən eloğlanlarımızdan biri də alim İsmayıl Sadıqov idi. O, ali məktəblərdə müəllimlik edəndə də, Gəncə texnologiya institutunun rektoru olanda da qapısı daima laçınlıların üzünə açıq olmuşdu.

Allah Oktay Sadıqova və İsmayıl müəllimə rəhmət eləsin!

Bu video Oktay müəllimin Minkənd İstisuyunda İsmayıl müəllimin ailəsi ilə birlikdə Laçında olduğu zaman onun şərəfinə Minkənd İstisuyunda təşkil etdiyi ziyafətdə çəkilmişdir.

Video süjetlərində Sizlərə tanış olan simalar görəcəksiniz, mən də orada varam. Gördüyünüz adamlardan bəziləri dünyasını dəyişmiş, çoxusu isə tanınmaz dərəzədə dəyişmişlər, dəyişməyən isə Laçındır. Təəsüf ki, dəyişənlər bizim yanımızda, dəyişməyən ən yüksək dəyər isə düşmən əlindədir.

Bu videonu paylaşmaqda əsas məqsədimiz hansı yüksək dəyərlərə malik olduğumuzu, ancaq saxlaya bilməyib ititrdiyimizi diqqətinizə çatdırmaqdır. Bu gözəllikləri seyr etməklə ruhumuzu yüksək tutaq və əmin olaq ki, biz hökmən bu gözəlliklərə sahib olmalıyıq...

Qəzənfər Hüseynov

Mənim şair-publisist Rövşən Atakişioğlu ilə tanış-lığımın tarixi cəmi bir neçə ildir. Onu mənimlə ilk dəfə tanış edən dostum – “Bilik” hazırlıq mərkəzinin rəhbəri, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru Cəbrayıl Qəhrəmanov olub. Cəbrayıl müəllimin ilk təqdimatı isə, təxminən, belə olub: Tanış ol, Rövşən müəllimdir, gözəl şairdir, dostum, qohumum və həmyerlimdir. Cəbrayıl müəllimin ədəbi zövqünə yaxşı bələd olduğumdan, bu təqdimatın nə demək olduğunu çox yaxşı başa düşdüm. Çünki bu təqdi-matda “Gözəl şair” epitetinin “Dostum”, “Qohumum” və “Həmyerlim” sözlərindən əvvəldə deyilməsi mənə çox mətləblərdən xəbər verirdi. Özü yaradıcı bir insan olan, şeiri, şeiriyyatı, ümumiyyətlə, ədəbiyyatı gözəl bilən bir söz adamının çox incə bir ədəbi priyomla Rövşən müəllimi belə təqdim etməsi mənim üçün anlaşılan oldu. Hiss etdim ki, Rövşən Atakişioğlu çağdaş ədəbiyyatımızda Cəbrayıl müəllimin qəbul etdiyi və yüksək qiymətlən-dirdiyi gözəl şairlərdən biridir.
Sonralar mən Cəbrayıl Qəhrəmanovun Rövşən müəllimin “Yolum dağlara sarıdı” kitabına yazdığı ön sözünü və müəllifin şeirlərini oxuyanda bir daha əmin oldum ki, hisslərimdə yanılmamışam. Oxuduğum şeirlər gözəl şeirlər idi. Yeni söz, təzə fikir, poetik ifadələrlə zəngin olan bu şeirlər onun müəllifi haqqında məndə Cəbrayıl müəllim demişkən “Gözəl şair” obrazını yaratdı. Mən Rövşən Atakişioğlunu yaxın günlərə kimi gözəl şair kimi tanıdım və onun yazıçılıq, publisistik fəaliyyətindən xəbərim olmadı.

Bu yaxınlarda Cəbrayıl müəllim mənə Rövşən Atakişioğlunun yeni bir kitabının işıq üzü gördüyünü dedi. Elə iş yerində kitabı alıb vərəqlədim. Kitab “Ruhu gileyli anam” adlanırdı. Kitabın adı, fikrimcə, uğurlu seçilmişdi. Gökəmli alman şairi və dramaturqu Fridrix Şiller yazırdı ki, kitaba və ya bədii əsərə yaxşı ad seçmək onun qazanacağı uğurunun, təxminən, yarısı deməkdir. Kitabı Cəbrayıl müəllimdən alıb elə həmin gün oxuyub başa vurdum. Kitaba müəllifin “Yuxu” nağıl-hekayəsi, epistolyar janrda yazdığı “Yurduma məktublar” publisistik yazısı, “Boyeviklərin aşnalığı” adlı satirik hekayəsi, “Xocalı soyqırımı şahidlərin dili ilə” publisistik yazıları, eləcə də “Sözlük”, ”Qınamalar”, “Bölgəmizdə işlənən bəzi frazemlər”, “Sahibsiz qalmış yurd-buralar Laçındır” və “Tərcümeyi-halım” kimi elmi-publisistik yazıları daxil edilmişdir.

Kitabdan ilk oxuduğum əsər müəllifin “Yuxu” nağıl-hekayəsi oldu. Əsəri oxuyub qurtarandan sonra məndə əsər haqqında yaranan ilkin təəssürat belə oldu: yalnız milli təəssübkeşliyi böyük olan, Vətənini, onun insanlarını ürəkdən sevən, xalqının tarixi keçmişinə, gələcəyinə biganə olmayan bir yaradıcı insan bu cür əsər yaza bilər. Əsərdən çıxan ideya, qayə isə əsəri oxuyan hər bir oxucuya gün kimi aydın olurdu: “Xalqını, millətini, onun gələcəyini azad, xoşbəxt və firavan görmək.” Bu isə bədii əsərdə onun formasından, məsələnin necə qoyulub həll edilməsindən (bu, başqa bir söhbətin mövzusudur) asılı olmayaraq çox mühüm amildir. Əsər müəllifin arzularına, istəyinə görə ədalətin zəfəri, təntənəsi ilə başa çatır. Bununla da müəllif “Pisin hakimiyyəti rəzalət, yaxşının hakimiyyəti ədalət gətirər” fikrini əsərin əsas qayəsi kimi əsaslandırmağa çalışır.

Kitabda verilən “Yurduma məktublar” bölməsi epistolyar janrda yazılıb. Bunu müəllifin uğurlu bədii tapıntısı kimi də qəbul etmək olar. Ədəbi aləmdə hаnsı mövqеdə dаyаnmаsındаn, hansı yazı tərzinə, hansı ədəbi növə, janra üstünlük verməsindən аsılı оlmаyаrаq hər bir bədii düşüncə sаhibinin sevimli mövzuları, Vətənə, yurda, təbiət və cəmiyyət hadsələrinə və digər mövzulara özünəməхsus yаnаşmа tərzi olur. Bu mеyаrlа Rövşən Atakişioğlunun yaradıcılığına yаnаşılаrsа, onun ən çох sеvdiyi mövzulardan biri VƏTƏN mövzusudur. Aydındır ki, Аzərbаycаn ədəbiyyatında Vətən, yurd mövzusundа yаzılmış əsərlərin təkrаrsız nümunələri çoxdur. Аzərbаycаn ədəbiyyatında Vətənlə, yurdla bаğlı yаzılmış əsərlərin ümumi mənzərəsinə diqqət yetirsək, görərik ki, burаdа bütöv hаldа Аzərbаycаnın bənzərsiz gözəlliklərindən, yurdumuzun igid, qəhrəmаn övlаdlаrındаn, tаriхimizin şərəfli səhifələrindən və s. mövzulardan pоеtik bir dillə bəhs оlunur. Lаkin R.Atakişioğlunun Vətənə, doğma yurda həsr olunmuş əsərlərini bаşqаlаrındаn fərqləndirən mühüm cəhətlər çoxdur. Bunlardan biri onun bu mövzulu yazılarında Vətən həsrətinin, Laçın, Qarabağ həsrətinin ana xətt kimi keçməsidirsə, digəri yаşаdığımız dövrün və zamanın acı reallıqlarının – erməni işğalı altında olan Vətən torpaqlarının ağrı-acısının, dərd-sərinin, nisgilli ruhunun realist bir dillə əks еtdirilməsidir.

Bu mövzulu yazılarda doğma Azərbaycanın hər guşəsini: onun Şuşasını, Laçınını, Xocalısını, Bakısını, Şirvanını... sevən, vətənpərvər bir insan qəlbinin acı çırpıntıları, eyni zamanda ulu yurdunun erməni işğalından irəli gələn nisgilli yaşantıları qabarıq şəkildə duyulur. R. Atakişioğlunun belə yurd həsrətli, yurd nisgilli yazılarını – “Qəbrinə darıxdığım Aşıq”, “Qonşu haqqı – Tanrı haqqı”, “Ruhu gileyli anam”, “Nankorlar” kimi yazılarını həyacansız oxumaq olmur. Onun bu qəbil yazıları vətənə, el-obaya, vətənin hələ də yağı düşmən tapdağı altında qalan torpaqlarına qırılmaz tellərlə bağlılığını hiss etmək, duymaq baxımından çox əhəmiyyətlidir.

...Dünyada çox az xalqlar tapılar ki, o, bu və ya digər dərəcədə erməni hiyləsindən, erməni şovinizmindən və nəhayət, erməni terrorundan əziyyət çəkməsin. Bu mənfur millətin məkrindən və fitnəsindən ən çox qəddarlıq, əzab və zülm görən xalqlardan biri və bəlkə də birincisi Azərbaycan xalqı olmuşdur. Tale elə gətirib ki, biz özünü həmişə “əzabkeş”, “yazıq”, “cəfa-keş” kimi qələmə verən, əslində isə “vəhşilik”, “nadanlıq” və “qəddarlıq” rəmzinə çevrilmiş bir xalqla qonşu olmaq məcburiyyətində qalmışıq. Qonşu dövlətlərə, o cümlədən Azərbaycana qarşı əsassız ərazi iddiaları irəli sürən, dənizdən-dənizə “Böyük Ermənistan” dövləti yaratmaq kimi sərsəm ideyaya və şovinistlik, qatı millətçilik kimi qeyri-insani keyfiyyətlərə malik olan xəstə təxəyüllü bədnam erməni daşnakları əsrlər boyu azəri türklərinə qarşı olmazın böhtan və iftiralarla çıxış etmişlər. Qara dənizdən Xəzər dənizinə kimi dövlət yaratmaq niyyətində olan ermənilər mütəmadi olaraq Cənubi Qafqazın qədim, aborigen xalqı olan azərbaycanlılara qarşı soyqırım, işğalçılıq siyasəti aparmış və nə yazıqlar ki, buna nail olmuş, torpaqlarımızın 20 faizə qədərini işğal edə bilmişlər. Lakin bu işğalı onların gücü ilə deyil, “böyük qardaşı”olan rusların, onların bədnam 366-cı alayının köməyi ilə əldə edə bilmişlər.

Rövşən Atakişioğlunun “Boyeviklərin aşnalığı” hekayəsində adı keçən məsələlərə bu və ya digər şəkildə toxunulur, ermənilərin Xocalıda törətdikləri qəddarlıq və vəhşiliklər xüsusi ştrixlərlə, spesifik çizgilərlə əks etdirilir. Əsərdə doğma Xocalının “Əsrin faciəsi” sayılacaq аğrı-acısı, əzаb və sızıltılаrı, eləcə də onun hər bir vətənpərvər azərbaycanlıya tаnış оlаn qanlı fаciələri Rövşən Atakişioğlu tərəfindən yaddaqalan şəkildə, ürək sızladan epizodlarla əks etdirilir.

“Boyeviklərin aşnalığı” hekayəsində müəllifin obrazlı təfəkkürünün məhsulu olan Aşot, Samvel, Şiranuş, Aşotun atası Seroj kişi kimi cılız, əyyaş, miskin və qəddar, mənəvi cəhətdən puç olan bu obrazlar nitq vahidlərinin potensial imkanlarına söykənmək, eləcə də bədii təsvir və ifadə vasitələrinin istifadəsi baxımından yüksək sənətkarlıqla yaradılmışdır. Bu hekayə R.Atakişioğlunun nəsr sahəsində ilk qələm təcrübəsi olsa da, təhkiyə, sənətkarlıq baxımından uğurlu sayıla bilər.

R.Atakişioğlu “Yurduma məktublar” publisistik yazısında da torpaqlarımızın ermənilər tərəfindən işğalına dözmür, mənəvi cəhətdən əzab çəkir, nankor erməniləri torpaqlarımızdan qovmağa və onları əzəli torpaqlarımızdan tez çıxıb getməyə çağırır. Çünki müəllif qəti əmindir ki, biz işğal olunmuş torpaqlarımıza yenidən dönəcəyik və qisasımızı onlardan birə-beş alacağıq. Bu qəti inamla da Rövşən Atakişioğlu ermənilərə müraciətlə belə yazır: “Tələsin, tələsin! Biz gələcəyik, hələ ölməmişik!... Yediyinizi, içdiyinizi burnunuzdan, gözünüzdən, qulağınızdan gətirməsək, bizə də türk oğlu türk deməsinlər, nankorlar!!!”

Məlumdur ki, Xocalı soyqırımı Azərbaycan tarixinə ən dəhşətli və fa-ciəli səhifələrdən biri kimi daxil olmuşdur. XX əsrin ən böyük faciələrindən biri olan Xocalı soyqırımı aqressiv və cinayətkar erməni siyasətinin nəticəsidir. XX əsrin sonunda baş vermiş bu faciə təkcə Azərbaycan xalqına deyil, bütün insanlığa, bəşəriyyətə qarşı yönəlmiş ən ağır cinayətlərdən biridir. Xocalı soyqırımı XX əsrin Xatın, Xirosima və Naqasaki kimi dəhşətli faciələri ilə bir sırada dayanır.

R.Atakişioğlu kitabın “Xocalı soyqırımı şahidlərin dili ilə” publisistik yazılarında bu mövzuya bir daha qayıdır, Xocalı faciəsinin iştirakçıları və şahidləri olan Xocalı şəhər 2 saylı tam orta məktəbin müəllimələri – Məmmədova Sevda Teyyub qızının, Cəfərova Səidə Rəfiyyət qızının, Xocalı şəhər 2 saylı tam orta məktəbin laborantı Əbdülova Sevil Mürsəl qızının, Xocalı şəhər sakinləri – İmami Sahib Ağayar oğlunun, Səlimova Zənurə Razim qızının, Rüstəmova Səkinə Kərim qızının, Məhərrəmov Murad Cəmil oğlunun və başqalarının xatirələrini təsirli, yaddaqalan səhnələrlə təsvir edir. Müəllif sanki bununla bu qanlı faciənin unudulmamasına çalışır, özü isə sanki bir növ “Qisas qiyamətə qalmaz” ideyasının daşıyıcısına çevrilir.

Kitabın “Sözlük”, ”Qınamalar”, “Bölgəmizdə işlənən bəzi frazemlər” hissələrində isə Rövşən Atakişioğlunun təcrübəli bir dilçi, eyni zamanda folklorçu istedadı üzə çıxır. Hiss olunur ki, bu hissələri hazırlayarkən müəllif böyük zəhmət çəkmiş, Laçın bölgəsinə aid xeyli toponimlər və folklor nümunələri toplamağa nail olmuşdur. Bu isə Rövşən Atakişioğlunun doğma el-obasına, yurduna layiqli bir övlad, əsl bir vətəndaş ərməğanıdır. Sizə bu yolda yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzu edir və belə kitablarınızın davamı gəlsin, Rövşən müəllim deyirik.

P.S. (Sözardı) Mayın 18-də Laçının ermənilər tərəfindən işğalının 22-ci ildönümü idi. Demək olar ki, bütün kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən, telekanallarda, radiolarda bu haqda geniş məlumat verildi, Laçınlı günlərə bir daha qayıdıldı, xatirələr baş alıb getdi... Telekanalların birində verilən bir epizod isə daha təsirli idi. Laçın şəhəri, onun təbii mənzərələri, gözəllikləri göstərilir, kadr arxasında isə müğənni yanıqlı və həzin səslə oxuyurdu:

Bağçaların barı gül,
Yarı qönçə, yarı gül,
Gec açıldın, tez soldun,
Açmayaydın barı gül,
Ay Laçın, can Laçın,
Mən sənə qurban Laçın...

Bu mahnını eşidəndə isə sanki adamın bütün qəlbi riqqətə gəlir, istər-istəməz könlü qubarlanırdı: “Gec açıldın, tez soldun...” Bəli, nə yazıqlar ki, bir müddətə olsa da, soldu Laçın... Ancaq mən inanıram ki, tarixin neçə-neçə sınağından şərəflə çıxan, Sultan bəy kimi qəhrəman igidlər yetirən, Qarabağ savaşında yüzlərlə şəhid verən Laçın bu sınaqdan da alnıaçıq, üzüağ çıxacaq. Laçın tezliklə işğaldan azad ediləcək, elindən-obasından didərgin düşən laçınlılar yenidən öz doğma yurd-yuvalarına qayıdacaqlar. Beləcə, Laçın köhnə yaralara məlhəm qoya-qoya yenə nəğməli-sözlü, sevgi-məhəbbətli ömrünü yaşayacaq. O zaman isə xanəndələr, müğənnilər ürəkdən və sevinclə belə oxuyacaqlar:

Araz axar lil ilə, Dəstə-dəstə gül ilə, Mən yarımı sevirəm, Şirin-şirin dil ilə, Ay Laçın, can Laçın, Mən sənə qurban Laçın...

Tahir ORUCOV,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
AMEA Folklor İnstitutunun aparıcı elmi işçisi.

"Laçın yurdu" jurnalı - №2(13), 2014

Adətən Vətən dar günlərində igid və mərd oğullarına güvənir. Buna görə də el deyimində “oğul düşmən çəpəridir” demişlər. Tarixlərdən üzü bəri Azərbaycanın say-seçmə igid ərənləri düşmənlərimizin bağrını dəlmiş, yuxularına haram qatmışlar. Öz sərkərdəlik, döyüşçülük bacarıq və qabiliyyətləri ilə həmişə hər yerdə seçilib fərqlənmişlər. Belə fərqlənmələrdə harаdasa irsi və genetik xüsusiyyətlər də özünü göstərir.

Belə bir genetik xüsusiyyəti özündə yaşadan, Qarabağ müharibəsində Vətən torpaqlarının azadlığı uğrunda döyüşmüş, sağlamlığını itirmiş şəxslərdən biri də Salahov İlhami Hüseyn oğludur. İlhami Laçın rayonunun Şəlvə kəndində zəhmətkeş bir ailədə anadan olmuşdur. Tale, qismət elə gətirmişdir ki, İlhaminin babası, Şəlvə dərəsində mərdliyi, igidliyi, səxavəti ilə sayılıb-seçilən Qələndər oğlu Kərim də öz dövründə erməni azğınları ilə döyüşlərdə igidliklər göstərmişdir. Həm kəşfiyyatçı, həm də döyüşçü kimi Qələndər oğlu Kərimin erməni-müsəlman savaşında – “Zabux əməliyyatı” və “Keçəldağ” döyüşlərində xüsusi şücaətləri olmuşdur.

Bəli, bu tarixi yolun davamçısı olan İlhami də öz şücaətini torpaqlarımız uğrunda gedən döyüşlərdə ermənilərə kifayət qədər göstərmişdir. 1992-ci ildə Vətənin ağır günlərində istehsalatda işini dayandırıb torpağın müdafiəsinə – döyüşə yollanmışdır. Füzuli, Beyləqan və Cəbrayıl bölgələrində ağır döyüş əməliyyatlarının iştirakçısı olmuşdur. Vətənin hər qarış torpağı döyüşçülərin ölüm-dirim məsələsi idi. Gərgin döyüşlərin birində başından güllə yarası aldı. Ölümlə pəncələşən İlhaminin baş sümüyündə ilişib qalmış mərminin çıxarılması oradakı tibbi şəraitin imkanı xarincində olduğu üçün təcili Bakı şəhərinə gətirildi. Burada ağır əməliyyat olundu. O vaxt “Semaşkо” xəstəxanasında çalışan həkimlərimizin peşəkarlığı və əzmkarlığı nəticəsində İlhami həyata qaytarıldı. Sağ olsun bizim həkimlərimiz də. Əsgərlərimiz cəbhədə döyüşdükləri kimi həkimlər də öz “cəbhələrində” döyüşçülərdən geri qalmayaraq şücaətlər göstərirdilər. O vaxtlar hər kəs öz cəbhəsinin əsgəri idi. Mən xəstəxanaya dayım İlhamiyə baş çəkməyə gedəndə onu tanınmaz bir vəziyyətdə gördüm. Dayım saç-saqqalın içində idi. Sanki bu müharibənin odu-alovu onu yandırıb qovurmuşdu. Əllərinə baxdım, sağ əli normal idi, o biri əlinin içərisi isə yanaraq qaysaq bağlamışdı. Həmin əlinin barmaqlarını bir yerə qatlaya bilmirdi. Bir müddət sağlığı bərpa olan-dan sonra mənə məlum oldu ki, bu döyüşlərdə işlətdiyi silahın qaz borusundakı alt hissənin qızmasından olan fəsaddır. Belə ki, ağır və iriçaplı olmasına görə bu silahın atan zaman yerə qoyub dirəcək kimi istifadəsi üçün çarpaz iki ayağı vardır. Gərgin və dəyişkən döyüşlərdə silahın bu dayaqlarından istifadənin mümkün olmadığı üçün İlhami daima sol əlinin içərisində tutub atırmış. İlhaminin özü isə bu vəziyyətin həmişə təkrarlandığını xatırlayaraq “mən sol əlimi artıq hiss etmirdim, ondan kötük kimi istifadə edirdim” – deyirdi.

Yaraları tam sağalmamış yenidən ön cəbhəyə-döyüşə yollanan İlhami Salahov atəşkəs sazişi (8 may 1994) bağlanana qədər Vətənin müdafiəsi üçün döyüşdü.

Bəli, Qarabağ müharibəsi İlhaminin sağlıq durumunda fəsadlar dolu bir iz qoydu. Bu qaysaqlar və yaralar qismən də olsa müalicə olundu. Ancaq onun daxilində və xatirələrində olan qaysaqları o, indi də özü ilə yaşadır.

Biz İlhami dayımızla daima fəxr edirik. Mən bu yazıda Qarabağ müharibəsində İlhaminin keçdiyi döyüş yolunun ancaq bir səhifəsini qeyd etdim. Onun vətənpərvərliyi və yaşadığı həyat yolu bu gün də bizlər üçün nümunə və örnək ola biləcək bir məktəbdir.

Xalid BAHADUROĞLU


"Laçın yurdu" jurnalı - №3(10), 2013

Laçın rayonunun füsunkar bir bölgəsində – Şəlvə dərəsinin Hacıxanlı kəndində Fətolar tirəsindən Məşədi Şaməmmədin nəvəsi, Gülməmmədin oğlu idi. Rəhmətlik ucaboy, geniş sinəli, bir sözlə, çox şəxsiyyətli adam idi. Mən onu uşaq vaxtlarımda görəndə həmişə gözümdə Koroğlu dastanında oxuduğum Giziroğlu Mustafa bəy canlanırdı, gənc yaşlarımda isə, onu xarakterinə görə “Böyük dayaq” romanındakı Rüstəm kişi obrazına bənzədirdim. O, atamın dayısı oğlu, Sərmayə mamamın (bibimin) həyat yoldaşı idi. Onu tez-tez gördüyümdən yaxından tanıyırdım. Hələ cavan yaşlarından Şəlvə dərəsində sanballı bir ağsaqqal kimi tanınmışdı. Rəhmətlik uşaqla-uşaq, bö-yüklə-böyük idi. Nədənsə uşaqlar da, böyüklər də – hamı onun məsləhətlə-rinə əməl edirdi.

1970-ci ilin payızı idi. Təsərrüfatı – mal-qoyunu qışdan çıxarmaq üçün köçüb aran Qarabağa – Lənbərana getmişdik. Lənbəranda Məhi dayının dostu Zakirin yatağında yurd salmışdıq. Bizim ailə idi, Məhi dayıgil, bir də Məhi dayının yaxın qohumu İdris dayının ailəsi. O vaxt 7 yaşım var idi. Mənim üçün yataq yeri çox maraqlı idi. İdris dayının böyük oğlu Akifin kiçik qardaşı Məmmədlə mənə düzəltdiyi “raqatka” (quşvuran) ilə gah yemxanaya toplaşan sığırçınları ovlayar, gah da qamışdan düzəltdiyi tütəyi çalardıq. Bir ay olardı belə xoş günlər keçirirdik, lakin bir gün Kamuna əmim dağdan – İmanlardan gəlib yatağa çıxdı. Axşam şam yeməyi zamanı dedi ki, gəlmişəm Rənanı – məndən böyük bacımı – aparam kəndə, qoy dərslərindən qalmasın, oxusun. Məhi dayı da gülümsəyə-gülümsəyə dedi ki, Rənanı bəl-kə buyruq üçün aparırsan, əgər doğrudan da, təhsil üçün aparırsansa, Dila-fəti apar, oğlan uşağıdır, o, məsləhətdir. Sabahısı gün Kamuna əmim məni o xoş günlərimdən ayırıb kəndimizə – İmanlara qaytardı.

Məhi dayı təhsil almamışdı, ancaq yazan olsa idi, sinəsində cild-cild kitablar yatırdı. O qədər dadlı, duzlu söhbətlər edərdi ki, dinləməkdən doymaq olmazdı. Hərdən sələflərindən – Laçın Eyvazdan, Şaməmməddən, Hi-dayətdən, hərdən də Laçının başqa bölgələrinin görkəmli şəxslərindən ma-raqlı söhbətlər açardı. Nəql edirdi ki, ötən əsrin əvvəllərində Laçının Seyid-lər kəndində iki varlı kişi var imiş, birinin adı Ağalar, o birininki isə Muraz imiş. Ağalar səxavətli, Muraz isə bir qədər xəsis imiş. Ancaq Muraz daha varlı imiş, mal-qarasından əlavə bir dəstə də atı varmış. Yazda gətirib Şəlvə dərəsinin yaylaqlarına buraxar, yayda bir-iki dəfə gətirib duz verər, payızda isə yığıb Qarabağa apararmış. Murazın, həmçinin, bir dəstə qoyunu, 100-dən artıq da keçisi varmış. O, bir il payız vaxtı Qarabağa köçərkən Ağalara bildirir ki, keçilər Qarabağda yaxşı olmur, ona görə də xahiş edir ki, keçi-lərini qoşsun onun keçilərinə, bu il qalsın dağda, yazda gələndə hörmətindən çıxar. Ağalar razılaşır, Muraz kişi köçüb gedir. Elə ki, Muraz köçüb getdi, Ağalar əl atır bıçağa, tez-tez subay çəpişlərdən, dıvırlardan kəsib paylayır camaata, əsasən də Murazın kasıb qohumlarına.

Artıq mart ayı gələndə Muraz kişi bayram qabağı dağa, keçilərin vəziyyətilə tanış olmağa gəlir. O, kəndə çatanda birbaşa Ağalargilə gəlir, keçilərsə örüşdə imiş. Görüşəndən, hal-əhval tutandan sonra keçiləri soruşur. Ağa-lar deyir:
– Ay Muraz, bəs keçilərin subaylarına azar düşüb, çoxu (Ağalar artıq 100-dən 55-ni kəsmişdi) ölüb.
Muraz:
– Ola bilməz, ay Ağalar, subay keçi bu dağlarda heç vaxt ac qalmaz, nə də ölməz.

Ağalar dey– Nə bilim, vallah, ay Muraz, özü də məəttəl qalmışam, çəpişlər bircə dəfə mə...ə...ə eləyir, o dəqiqə də yıxılıb ölür. Həmin dəqiqə kəsdin, kəsdin, kəsmədin haram olur. İndi axşam örüşdən gələndə özün də görərsən. Ağalar oğlunun qulağına nəsə pıçıldayır, sonra onlar keçirlər evə, söhbətlərini da-vam eləyirlər.

Axşam keçilər örüşdən gələn kimi, qəflətən çəpişin biri mə..ə...ə..! eləyib, bərkdən çığırır. Muraz da tez yerindən sıçrayıb çığırır ki: “ə...ə ..ə kəs! ə...ə kəs!!”. Elə Ağaların oğluna da bu lazım idi, çəpişin qulağını ağzından çıxarıb, cibində gizlətdiyi bıçaqla boğazını siyirir. O vaxtlardan o bölgədə belə bir məsəl də formalaşmışdı: “Paşa bəy gördü getdi, Ağalar yedi getdi, Muraz bitəmənna getdi”.

Köçkünlük dövrü Bərdə rayonunun Qaraqoyunlu kəndində məskunlaş-mışdı. Ancaq rəhmətlik köçkünlüklə heç cür barışa bilmirdi. Deyiblər, dərddərd gətirər, elə də olmuşdu. Kişinin təsərrüfatını saxlayan ortancıl oğlu Za-kir öz maşınında qəzaya düşüb həlak olmuş, baş qarışmış, bir sürü qoyunu da yiyəsiz qalıb pencər kimi qırılmışdı. Elə eşidirdim ki, xəstə yatır.

1993-cü ilin payızında Xızı dağlarına gəlmişdi. Necə deyərlər: “Füzuli dərd əlindən dağa çıxdı, dedilər bəxtəvər yaylağa çıxdı”. O vaxt biz də Xızının Tıxlı kəndində məskunlaşmışdıq. Dörd gün bizdə qaldı. Tarixdən söhbət açıb, Sultan bəyin Zabux dərəsində erməni daşnaklarını necə darma-dağın etdiyindən, Hidayət, Səlim əmilərinin, atasının əmisi oğlanları Qoca-nın, Bəhramın erməni-müsəlman davasında Sultan bəyin yaxın silahdaşları olduğundan danışdı. Söylədi ki, Əlipaşa bəy (Sultan bəyin atası) babası Məşədi Şaməmmədi cavan vaxtı, hələ “bığ yeri tərləməmiş” yüzbaşı təyin edibmiş. Aralarında da həmişə yaxşı münasibət olmuşdur. Sonralar erməni davası başlayanda Şaməmməd Hacıxanlıda könüllülərdən ibarət bir dəstə toplayıb oğlu Hidayətin başçılığı altında Sultan bəyə köməyə göndərmişdi.

Məhi dayı Hidayət əmisi barəsində söhbət edib bildirdi ki: “Hidayət əmim Sibirə sürgün edilməmiş-dən əvvəl bir neçə gün Şuşada – Qala türməsində Laçının Kaha kəndindən olan Rza kişiylə bir yerdə yatıbmış. Mən böyüyəndə eşitdim və onlara getdim. Onlarda Rza kişiylə əmimin birgə şəkilləri də var idi. Çox söhbətdən sonra onlardan xahiş etdim ki, şəkli versinlər, aparıb üzünü çıxartdırım, böyütdürüm. Lakin Rzanın həyat yoldaşı heç cür razılaşmadı, dedi incimə, Rzamın yadigarıdı, verə bilmərəm. Çox təkiddən sonra, iki dostun şəklini qayçıyla kəsib bir-birindən araladı, Hidayət əmimin şəklini mənə verdi”.

Məhi dayı atasının əmisi oğlu Eyvazov (Laçın Eyvazın nəvəsi) Kərim Məşədi Məmməd oğlunun 1937-ci ildə sovet hökuməti tərəfindən sürgün edildiyindən də söhbət etdi. Yeri gəlmişkən bildirim ki, Ziya Bünyadovun “Qırmızı terror” kitabını oxuyarkən 1937-ci lidə Hacıxanlıdan sürgün edil-miş bir qrup adamın – Məşədi Əhməd Məhərrəm oğlu, Qasım Məşədi Əh-məd oğlu, Əli Məhərrəm oğlu, Bərxudar Əli oğlu, Əbdüləli Süleyman oğlu, o cümlədən də Eyvazov Kərim Məşədi Məmməd oğlunun sovet məmurla-rının apardığı “cinayət” işləri ilə tanış olmuşam. Müstəntiq Eyvazov Kərim Məşədi Məmməd oğlundan soruşur:

– Müttəhim Eyvazov Kərim Məşədi Məmməd oğlu, sən mütəşəkkil dəstə təşkil edərək Sovet hökumətinə qarşı gizli iş aparmısan, tezliklə bu hö-kumətin devriləcəyini demisən, bunu təsdiq edirsənmi?
Kərim:
– Xeyr, yalandı.
Müstəntiq:
– Eyvazov Kərim Məşədi Məmməd oğluna Balta Qanadovun (ad şərti-dir) ifadəsi oxunsun.
İfadə oxunur.
Müstəntiq:
– Eyvazov Kərim Məşədi Məmməd oğlu, buna nə deyirsən?
Kərim:
– Balta Qanadov yalan deyir.
O, dövrdə Qanadovun yalan, yaxud doğru deməsindən asılı olmayaraq, yazılı şəkildə verdiyi ifadə Eyvazov Kərim Məşədi Məmməd oğlunun gedərgəlməzə göndərilməsinə kifayət etmişdir.

Məhi dayı babasından belə bir əhvalat da danışdı. Kərbəlayı Rəsulla birlikdə Xankəndində bərbərə saqqallarına xətt vurdurmağa gedirlər. Onları erməni bərbərləri dalda bir evin zirzəmisinə aparırlar. Bu xoşagəlməz yerdən Məşədi Şaməmməd ayaq yolunu bəhanə edərək tez uzaqlaşır və gedib dövlət orqanlarına həmin şübhəli yerin yoxlanmasını xahiş edir. Bu arada getmək istəyən Kərbəlayı Rəsula mane olurlar, lakin yoldaşının qayıtma-dığını görüb, onu buraxırlar. Dövlət məmurları gəlib həmin müəmmalı yer-də axtarış keçirərkən, binanın zirzəmisindən onlarla kəsilmiş müsəlman kəl-lələri tapırlar.

Məşədi Şaməmməd bilikli və çox nüfuzlu ağsaqqal imiş, onu eldən-elə ağsaqqallığa apararmışlar. Onun gedişinə ayrı-ayrılıqda yeddi qan bağışlanıb. Misal üçün, Bülövlük bəyləri arasında qan davasını yatırdığına görə aralarında möhkəm dostluq münasibətləri yaranıbmış. Həmin münasibətlərin Məcid müəllimlə Məhi dayı arasında davam etdirildiyinin şahidiyəm. Həm də Məşədi Şaməmməd dövrünün qayda-qanunlarını çox mükəmməl bilirmiş, vəkillik edərək bir çox günahsız həbs olunan adamlara bəraət qazandırıbmış. Yaxşı da natiqlik qabiliyyəti var imiş. Filologiya elmləri namizədi, misilsiz natiq Salman Salahov sağlığında Məhi dayının böyük oğlu Vahidə “Sən şeir söyləməkdə Şaməmməd dayıma çəkmisən” demişdi. Yeri gəlmişkən xatırladım ki, Şəlvə kəndində Həsənalılar nəslindən Məhi dayı ilə həmyaş, az yaş fərqi olan kişilər də – Həmzə, Baxşeyiş, Hüseynalı və başqaları ona “dayı” deyərdilər. Bir dəfə bunun səbəbini soruşanda gülümsəyib dedi:

“Bala, onların ata-babaları Fətoların bacısı uşaqları olub”. Əlavə etdi ki, onlardan Baxşeyiş tarixi – nəsil şəcərəsini yaxşı bilir, özü də kiçik oğluna Laçın Eyvazın adını qoyub, o vaxt eşidəndə aparıb qapılarında bir erkək də kəsdim. Bərk də yeyib içəndilər. Sonra bildirdi ki, o vaxtlar Laçın Eyvazın bir bacısını da İmanlara ərə veriblər, Laçın Eyvaz da Laçıngüneyi cehiz kimi ona veribmiş. Ondan sonra İman uşağı o güneyin ətəyində kənd salıblar. İman uşağı qabaqlar Şəlvə çayının sağında, quzey tərəfdə – Palçıqlıdan yuxarı Sarıbulağın yaxınlığında olurmuşlar. Həmçinin bildirdi ki, İmanlar kəndindən Baxşalının (rəhmətə gedib) babası Baxşalı Laçın Eyvazın bacısı oğlu olub. Onun da igidliyindən söhbətlər etdi...

Məhi dayının babasının babası Fəto bir zamanlar, təqribən XVII əsrin sonlarında Dərələyəzdən Şəlvə dərəsinə gəlmiş, Hacıxanlı kəndində məs-kunlaşmışdır. Müharibəyə (1941-1945) qədər qohumlar arasında get-gəl ol-muş, lakin müharibə illərindən əlaqə kəsilmişdir.

Məhi dayı sonra yenə mövzunu köçkünlükdən saldı. Gec-tez öz torpaqlarımıza qayıdacağımıza inandığını desə də, görürdüm ki, özünün səbri lap tükənib. Bir himə bənd idi ki, hönkür-hönkür ağlasın. Dedi: “Bala, Allaha şükür ki, camaat tələb edib, Heydər Əliyevi hakimiyyətə gətirdi, nə yolla olur-olsun, gec-tez torpaqlarımızı qaytaracaq. Ancaq nə bilim, ömür vəfa edəcəkmi o günü görüm? Bir arzum odur ki, torpaqlarımız alınsın, yaşlı adamam, gedib öz dədə-babalarımızın yatdığı torpağa qismət olum”. “Məhi dayı, belə danışma, inşallah torpaqlarımız alınacaq, gedib o dağlarda yenə at oynadacaqsan” – dedim.
Dediklərimi sanki eşitmədi, əlavə etdi ki, Dilafət, məktublarını mənə də oxudular, çox təsirləndim, gəldim (Nazibə bacımı da gətirmişdi) bir görüşək, pis zamandı, nə bilmək olar, aranın nə istisinə dözə bilirəm, nə suyunu içə bilirəm. Doğrusu, çox çətin vəziyyətə düşmüşdüm – qəhərləndim, ellərə nəsihət verən el ağsaqqalına nə deyəcəyimi bilmədim. Elə bil vəziyyətimi anladı və əlavə etdi ki, əgər başqa şeirlərin də varsa, oxuyasan qulaq asam.

Mənim kiçik bacım Məhi dayının kiçik oğlunun həyat yoldaşıdı, yəni gəlinidi. Bacıma və Məhi dayının böyük oğlu Vahidə (poeziya vurğunudur) bir-iki ay əvvəl şeir şəklində məktub yazmışdım. Görünür, məktubları Məhi dayıya da oxuyublarmış. Həmin şeirlərdən birini sizə də təqdim edirəm:

Nazibə, nə vaxtdı sənin nazını
Eşidib görmürəm, darıxmışam mən.
Əzizim, nə vaxtdı qəm içindəyəm,
Fikirdən, xəyaldan yorulmuşam mən.

O ili ağaclar çiçək açınca,
Ayrılıq tufanı əsdi yamanca.
O vaxtdan köksümdə çalır kamança,
Vətən həsrətilə sızlamışam mən.

Hecoldu o qapı, necoldu o bağ,
Dağlar da kəfənə büründü dümağ.
O qızıl almandan qar qırıb budaq,
Hönkürüb yuxuda ağlamışam mən.

O körpə vaxtların çıxmır yadımdan,
Qovsam da getmirdin heç qucağımdan.
Dünyada bircə cüt qardaşlarından
Bilirəm küsmüsən, utanmışam mən.

Balalar balaca, özünsə gəncsən,
Hər gələn də deyir elə xəstəsən.
Ay bacım, dərdini gəl mənə ver sən,
Onsuz da dərd-qəmdən yoğrulmuşam mən.

Dünyada nə dövlət, nə var istərəm,
Ancaq öz yurduma cənnət deyirəm.
Darıxma əzizim, qürbətdi, gəlləm,
Kəndimdən ayrıyam, karıxmışam mən.

Məhi dayıya bir neçə şeir oxudum: “Dağlar”, “Qoymayın” , “Qaldı” və s. Dinləyəndən sonra gördüm bərk kövrəlib. Bir qədər sükutdan sonra dedi ki: “Dilafət, çox qəmli yazırsan, mənim bu halıma da birini yazarsan”. Heç nə demədim, doğrusu, belə bir şəxsiyyəti, adlı-sanlı kişini tərənnüm etmək mənə çox çətin göründü.
O vaxt mən Xızının özündə Vergi Müfəttişliyində (vergilər şöbəsində) işləyirdim. Sabahı gün işə gedərkən, fikrini dağıtmaq üçün Məhi dayını da özümlə Xızıya apardım. Çox ünsiyyətcil adam idi. İdarəyə gələn Fındığan kənd icra nümayəndəsinin başçısı Fəridə xanımla bir qədər söhbətdən sonra onunla tanış çıxdılar. Sən demə, Fəridə xanım da Dərələyəzdən imiş. Məhi dayı Dərələyəzin Qovuşuq, Ayısəsi kəndlərindən köhnə adamların adlarını çəkdi, Fəridə xanım da onların adlarını eşitdiyini dedi. Sonra öz nəslindən, Laçın Eyvazdan, onun Dərələyəzdə daşqın vaxtı Arpaçayından tullanmasından danışdı. Fəridə xanım da eşitdiklərindən danışıb bildirdi ki, Laçın Eyvaz Arpaçayından tullandığı yerdə böyük bir daş təpəsi əmələ gəlmişdi. Belə ki, həmin yer itməsin, unudulmasın deyə, böyüklərin tapşırığı ilə hər yoldan – o yerdən keçən ora bir daş atmış, nəticədə təpə boyda böyük bir daş qalağı əmələ gəlmişdir.

Məhi dayı iki gündən sonra Bərdəyə qayıtmaq istəyəndə təkidlə iki gün də saxladım və təklif etdim ki, bəlkə köçüb bura gələsiniz, Dağlılar çox yax-şı adamlardı, yaltaqlıq, satqınlıq, oğurluq bilməzlər, həm də çox ədalətlidirlər. Dedi: “Eh!... oğul, qoyub gəlmək olur ki...”. Məhi dayı, mənimlə tay-tuş olmuş, lakin 1994-cü ildə öz maşınında qəzaya düşüb rəhmətə getmiş oğlu-nun məzarını nəzərdə tuturdu. Çox mütəəssir olduğumu duyub, başqa bir səbəb də göstərdi. Xızının təbiətini bəyənməmişdi. Dedi ki, nə aran kimi arandı, nə dağ kimi dağ. Tez-tez də havalar dəyişir – sərt küləklər əsir, mən də xəstə adam. Doğrudan da, Xızının təbiəti ilə insanları arasında bir təzadvar. Təbiəti nə qədər dəyişkən olsa da, insanları bir o qədər dözümlü, mərd, sözübütöv, qonaqpərvər olurlar.

Məhi dayı qayıdıb Bərdəyə gedəndən bir ay sonra ona nəzmlə yazdığım belə bir məktub göndərdim:

Dinlədin şeirimi, kövrəldin bir az,
Dedin ki: “Mənə də götür birin yaz”.
Heyif ki, həyatın şerimə sığmaz,
Gəzdirə bilərmi sətirlər səni?!

Bu fani dünyadan indi küsmüsən,
Sevinc becərmisən, kədər biçmisən.
Oğul itirmisən, qürbət görmüsən,
Oyaq qarşılayıb səhərlər səni.

Söhbət etdin Sultan bəydən, Paşadan,
Ağalardan, bitəmənna Murazdan.
Nişanəsən Şaməmməddən, Eyvazdan,
Yadigar saxlasın əsrlər səni!

Bircə dinlə bu arzumu, sözümü,
Bitəcək bu həsrət, üzmə özünü.
Yönəldib dağlara bir gün köçünü,
Yaman güldürəcək nəvələr səni.

Heyif ki, Məhi dayı arzuladığımız o günü görə bilmədi. 1997-ci ildə rəhmətə gedib, elə yaşadıqları Qaraqoyunlu kəndinin qəbiristanlığında mərhum oğlunun sağ böyründə dəfn olundu.

Xəstə yatarkən bizi arzulayıb, gedib dəydik. Dedi ki: “bu yer bizə düşmədi, nə qədər ki, torpaqlarımız alınmayıb, yasımdan sonra bunları da (ailəsini) köçürüb yanınıza apararsız”. Ona təskinlik vermək istədim: “Məhi dayı, nə danışırsan...”. Sözümü kəsib dedi: “Yox bala, mən uşaq deyiləm”.

Məhi dayının qırxı çıxandan sonra nə qədər təkid elədimsə də, oğlanları – Vahidlə Mehman – dedilər ki, biz atamızın, qardaşımızın qəbrini burada qoyub köçə bilmərik.

Dilafət RƏSULOV

"Laçın yurdu" jurnalı - №2(13), 2014

Dilarə İbiş qızı Məmmədova 8 mart 1926-cı ildə Laçında dünyaya gəlmişdir. Atası İbiş Namaz oğlu Məhişov (1889-1984) Qafan rayonunun Armudlu kəndindən, anası Həmayıl Kərbəlayi Həşim qızı Məhişova (…-1987) Qubadlı rayonunun Əyin kəndindən olmuşdur. İbiş Namazov 1918-ci ildə Qərbi Azərbaycanda baş vermiş məlum hadisələrdən sonra ailəsi ilə ata-baba torpaqlarını məcbur olaraq tərk etmişdir. Bu döyüşdə atası Namaz, qardaşı, doğmaları şəhid olmuşdur. O, həyat yoldaşı Həmayıl Məhişovayla 1924-cı ildən həyatlarının sonlarına kimi Laçında yaşamışdır.

Dilarə Məmmədovanın anası Qarabağın Rəcəblilər nəslindəndir. Ana babası Kərbəlayi Həşim (…-1915) Xorasanda təhsil almış, həyatı boyu Əyin kəndində yaşamışdır.

Dilarə Məmmədova Laçın şəhər orta məktəbdə oxumuşdur. 1943-1946 illərdə Laçın rayon partiya komitəsinin orqanı olan “Laçın” qəzetinin redaktoru işləmişdir. Həftədə bir dəfə nəşr olunmuş ikisəhifəlik qəzetə redaktor təyin olunanda İkinci Dünya Müharibəsi idi. Qəzetin səhifələrində çap edilən SSRİ-də, o cümlədən ölkəmizdə baş verən ictimai-siyasi məsələrlə bağlı informasiyaların, cəbhə xəbərlərinin müəllifi 17 yaşlı Dilarə Məmmədova idi. O, qəzet üçün kənd təsərrüfatına, məktəb həyatına aid silsilə yazılar da yazmışdır.

Dilarə Məmmədova ailə həyatı qurduqdan sonra Ağdama köçmüş, bir müddət Ağdam şəhər 1 nömrəli uşaq bağçasının müdirəsi olmuşdur.

Dilarə Məmmədova 26 sentyabr 2013-cü ildə Bakıda vəfat etmişdir.

Dilarə Məmmədovanın “Laçın” qəzetinin inkişafında, formalaşmasında xidmətləri əvəzsizdir. Onun fəaliyyəti araşdırıldıqca qiymətini alacaqdır.

Orxan Zakiroğlu (Baharlı)
Tədqiqatçı-jurnalist

Elə insanlar var ki, həmişə yeri görünür. Sağlığında xeyirxah əməlləri ilə nümunəyə çevrilən bu cür şəxslər dünyadan köçəndən sonra isə xatirələrdə yaşayır, ehtiramla anılırlar. Mənsub olduğu nəslin adını həmişə ucalarda saxlayan, Allah-taalanın verdiyi ömrü şərəflə yaşayan belə insanlardan
biri də Əsəd Vəliyev idi.

Əsəd İsmayıl oğlu Vəliyev 10 aprel 1947-ci ildə Laçın rayonunun dilbər guşələrindən biri olan Şamkənd kəndində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. 1956-cı ildə orta məktəbi bitirən Əsəd Vəliyev əmək fəaliyyətinə kəndlərindəki sovxozda fəhlə kimi başlayıb. 1966-1969-cu illərdə Şamkənd kənd kitabxanasında müdir kimi fəaliyyətini davam etdirən Əsəd Vəliyev Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun coğrafiya fakültəsinin coğrafiya şöbəsinə daxil olur. 1969-1971-ci illərdə Şamkənd məktəbində coğrafiya müəllimi işləyən Ə.Vəliyev tezliklə fəal ictimaiyyətçi kimi tanınır. Bunu nəzərə alan rayon gəncləri 1971-ci ildə onu Laçın Rayon Komsomol Komitəsində müavin vəzifəsinə irəli çəkirlər.

Laçının “canlı ensiklopediyası” adlandırdığımız çox dəyərli ziyalımız Qəzənfər Hüseyn o illərdən söhbət açarkən Əsəd müəllimi sözün əsl mənasında vətən təəssübkeşi, səriştəli təşkilatçı, xeyirxah, özünü sevdirməyi bacaran səmimi bir insan kimi xatırladığını deyir: “Mən, Laçın Rayon Partiya Komitəsinin tövsiyəsi ilə 1971-ci ildə rayon komsomol komitəsinin təşkilat şöbəsinin müdiri vəzifəsində işə başlayanda Əsəd müəllimlə orada tanış oldum. O, məktəbli gənclərlə iş şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışırdı. Sonralar həmin vəzifə məktəbli gənclər üzrə katib vəzifəsi ilə əvəz edildi. Tanışlığımızın ilk vaxtından onunla münasibətimiz yüksək səviyyədə quruldu. Əsəd olduqca səmimi, mehriban bir insan idi, şəxsi münasibətlərdə də olduqca etibarlı idi. 1973-cü ilin sentyabrında məni rayon komsomol komitəsininbirinci katibi vəzifəsinə irəli çəkdilər. Elə həmin il Əsəd Vəliyevi hərbi xidmətə apardılar. Yadımdadır ki, əsgərliyini Uzaq Şərqdə çəkməli oldu, mənə tez-tez məktub yazırdı. O, hərbi xidmətə rayon komsomol komitəsinin katibliyindən getmişdi, məktublarında komsomol işində çalışmaq arzusunu həmişə mənə yazardı. Mən də ona təskinlik verərdim ki, darıxma, xidmətdən sonra hər şey yaxşı olacaqdır. Əsəd müəllimin tərxis edilməyinə xeyli qalmış respublika komsomolu mərkəzi komitəsi bizim müraciətimizi nəzərə alaraq Laçın Rayon Komsomol Komitəsi üçün məktəblər üzrə təşkilatçı ştatı ayırdı. Biz həmin ştatı ancaq onun üçün saxladıq, hərbidən qayıdan kimi Əsəd müəllim həmin vəzifədə fəaliyyətinə davam etdi. O, olduqca yorulmaz, iş yarıdan bir şəxs idi, hamı ilə ünsiyyət qurmağı bacarırdı. Bir dəfə Şamkənd sovxozuna ezam edilmişdik, Laçından səhər tezdən çıxmışdıq, “Taxta zavodu”na çatmamış avtomobilimiz xarab oldu, qalan yolu piyada getməli olduq. Axşamüstü Şamkəndin “başının üstünə” çatdıq, hər tərəf qar idi, möhkəm yorulduğumuzdan qarın üstünə uzanıb bir qədər dincəldik, bir az da qar yedik.

Həmin gecə Əsəd müəllimin atası rəhmətlik İsmayıl müəllimin evində qaldıq. Qar yediyimizdən ikimizin də boğazı xəstələnmişdi, İsmayıl müəllim türkəçarə ilə bizi müalicə elədi. Əsəd Vəliyev bütün müsbət xasiyyətləri ilə bərabər olduqca etibarlı dost idi. Son dəfə Bakıda məni telefonla axtarıb tapmışdı, xeyli danışdıq, sonra da məni Ağcabədiyə evinə dəvət etdi, ancaq getməyə imkan olmadı. Az müddət sonra onun ölüm xəbərini alıb çox kədərləndim, çox təəsüf ki, onun dəvətini yerinə yetirə bilmədim, xeyli vaxt idi ki, görüşmürdük. Allah rəhmət eləsin!”

Komsomol işində böyük təcrübə qazanan Əsəd Vəliyevin şəxsi keyfiyyətlərini və təşkilatçılıq bacarığını nəzərə alan rayon rəhbərliyi onu Laçın Rayon Partiya Komitəsinin təşkilat şöbəsində işləməyə dəvət edir. Bir müddət də burada işləyən Əsəd müəllim 1978-2001-ci illərdə Laçın Rayon İstehlak Cəmiyyətində müxtəlif vəzifələrdə, o cümlədən sədrin müavini vəzifəsində çalışır.

Elmə böyük həvəs göstərən Əsəd müəllim 1986-cı ildə Moskva Kooperativ İnstitutunun Bakı filialını da bitirir. O, 2001-ci ildən Azərbaycan Pedaqoji Texnikumunda coğrafiya fənnindən dərs deyir. Eyni zamanda “ADRA” Sənət Təlimi Mərkəzində dinləyicilərə biznesdə uğur qazanmağın sirlərini öyrədir. İşlədiyi müddətdə özünü hər iki kollektivdə intizamlı, savadlı, fəal ictimaiyyətçi kimi göstərən Əsəd müəllim tezliklə müəllim və tələbələrin sevimlisinə çevrilir. Onun təşəbbüsü ilə məktəbdə tez-tez mədəni-kütləvi tədbirlər, ekskursiyalar keçirilir, görkəmli şəxsiyyətlərin yubileyləri, tələbələrin ad günləri qeyd olunur.

Laçın rayonu işğal edildikdən sonra Ağcabədi rayonunda məskunlaşan Əsəd müəllim dərslərində vətənpərvərliyi, xeyirxahlığı, ədaləti, əməksevərliyi
təbliğ edirdi. Təbiətən qayğıkeş və əməksevər insan olan Əsəd müəllim hər zaman atası İsmayıl müəllimin xeyirxah əməllərini davam etdirərdi.

O, harada işləməsindən asılı olmayaraq özünün səmimiyyəti, xeyirxahlığı, adamlara yaxşılıq etmək, sevinc bəxş etmək hissi ilə başqalarından seçilib. Başqaları üçün hər şey etməyə çalışan Əsəd müəllim 22 oktyabr 2008-ci ildə uzun sürən xəstəlikdən sonra Ağcabədi şəhərində vəfat etmişdir.

Düşüncələrdə hər bir insanın iki ömür yaşaması haqda haqlı bir təsəvvür də mövcuddur: fiziki və mənəvi ömür. Fiziki ömür hansısa vaxt ilə ölçülür. Mənəvi ömür isə əbədidir, sonsuzdur, yəni sığmır. Böyük şairimiz Səməd Vurğunun məşhur şeirində deyildiyi kimi:

Ölüm sevinməsin qoy, ömrünü vermir bada
El qədrini canından daha əziz bilənlər.
Şirin bir xatirətək qalacaqdır dünyada
Sevərək yaşayanlar, sevilərək ölənlər!

Təqdim etdi: Namiq
VƏLİYEV

"Laçın yurdu" jurnalı – №1(21), 2017

1990-cı illərin qanlı-qadalı günləri idi. Qoynunda doğulub-böyüdüyümüz Laçın rayonu işğal olunmuşdu. Yurd-yuvamızdan didərgin düşüb ölkənin dörd bir yanına səpələnmişdik. Biz o zamanlar Beyləqanda məskunlaşmışdıq. 1995-ci ildə dədəm ağır xəstələndi. Hara üz tutsaq da dərdinə əlac tapa bilmədik. “Aşıq üz tutan yerə” deyib dədəmi Qaxa, Əfqan həkimin yanına apardıq. Həmin vaxta qədər haqqında çoxlu əhvalatlar eşitdiyim, ancaq özünü görmədiyim Əfqan həkimi ilk dəfə həmin gün görmək nəsib oldu mənə.

Asta yerişli, həlim danışıqlı, nurlu siması olan bir insan idi Əfqan həkim!

Əfqan həkim haqqında rəhmətlik dədəmlə çox söhbət edərdik. Dədəm deyərdi ki, Əfqan həkimin atası rəhmətlik Novruz kişi nəinki Laçında, bütün Qarabağda tanınan olduqca mərd və əliaçıq insan idi. Əfqanı hələ uşaqlıqdan təhsil alması üçün Mingəçevirə əmisigilə göndərmişdi. Tibb İnstitutunda oxuyarkən həmişə deyərmiş ki, mən səni bu camaata xidmət edəsən deyə oxuduram. Ona nəsihət edərmiş ki, kəndlərdə həkim azdır, hamısı da rayon mərkəzindən uzaqdır, ola bilər ki, bir gecədə səni on dəfə çağırarlar, nə xəstənin kim olduğunu, nə də, hansı kənddən olduğunu soruşma. Və heç kəsdən də pul umma.

Elə də olur. Əfqan həkim Tibb İnstitutunu bitirib bir müddət Bakıda işlədikdən sonra hərbi xidmətə gedir. Gürcüstanda həbri həkim işləyir. Atası vəfat etdikdən sonra Laçına, Şamkəndə qayıdır. Atasının bütün nəsihətlərinə sadiq qalır. Qısa zamanda savadlı bir həkim və yaxşı bir insan kimi Laçında ad çıxarır. Onun yanına nəinki Laçının kəndlərindən, eləcə də qonşu rayonlardan xəstə gətirərmişlər. Tək mən yox, bütün el şahiddir ki, nəinki rayon mərkəzindən hətta Bakıdan belə ümidsiz qayıdaraq ölmünü gözləyən neçə xəstəni Əfqan həkim müalicə edərək ölümün pəncəsindən xilas edibdir.

Dədəm deyərdi ki, sərt qış günlərinin birində Laçının Qorçu kəndində ağır xəstə olur. Əfqan həkimin arxasınca adam göndərirlər. Yolların bağlı olduğu üçün atla gəlir. Əfqan həkim kəndə çatanda rəhmətlik Camal kişi deyir, Əfqan mən qoymadım ölə, qoyma nə uşaq, nə də gəlin ölsün. Elə də olur, Əfqan həkim gəlini və əkiz uşaqları xilas edə bilir. Bax belə həkim idi Əfqan həkim.

Laçında kiçikdən-böyüyə hamı onu tanıyırdı. Ona bir el adamı kimi dərin hörmət və ehtiram bəsləyərdilər.

Tale elə gətirdi ki, 1997-ci ildə Qaxa köçdük. Əfqan həkimin işlədiyi Xəstəxananın yaxınlığında olan Zəyəm kəndində məskunlaşdıq. O vaxtdan Əfqan həkimlə sıx-sıx görüşürdük.

Əfqan həkim xatirimdə vətəninə, onun insanlarına dəyər verən, təmiz qəlbli, qürurlu və fərqli bir insan kimi qalıb. Onu fərqli edən xəstələrindən heç vaxt heç nə istəməməsi və heç nə ummaması idi.

Əfqan həkim həm də gözəl həmsöhbət idi...

Universitetdə oxuyarkən bərk xəstələnmişdim, hara getdimsə hər yerdə bir diaqnoz qoydular. Müalicələr effekt vermədi. Əfqan həkimin yanına getdim. Məni müayinə edib evə getməyə qoymadı. Telefonunu verib dedi ki, Məhəmməd evə zəng edib xəbər ver, xəstəxanada qalıb müalicə almalısan. Sabah məktəbə getməli olduğumu desəm də özünəməxsus tərzdə “az danış, sağalanda gedərsən ”- dedi.

7 gün xəstəxanada yatdım. Həmin 7 gün müddətində onunla həmsöhbət olmaq və daha yaxından tanımaq şansım oldu. Müxtəlif mövzularda söhbətlər edirdik. Geniş dünya görüşünə malik, intellektual bir insan idi. Boş vaxtlarında onu hər zaman mütaliə edən gördüm. Müalicə qurtarandan sonra Əfqan həkimlə sağollaşıb ayrılanda “Dərslərini yaxşı oxu, elmin nə olduğunu yaxşı bilirsən”, dedi.

Heç vaxt yadımdan çıxmaz 1998-ci ilin yazı idi. Qax rayonunun Fıstıqlı kəndində məskunlaşan xalamgilə gedirdim. Avtobus Əfqan həkimin işlədiyi xəstəxanasının yanında dayanacaqda dayananda, Əfqan həkim də avtobusa mindi. Avtobusda nə qədər adam var idi qadınlı-kişili, uşaqlı-böyüklü, hətta qoca bir kişi əsaya söykənərək ayağa qalxdı və Əfqan həkim salam verib oturmayınca, heç kim oturmadı. Heyrət məni bürümüşdü. Qeyri ixtiyari olaraq gözlərim dolmuşdu. Öz yurd-yuvasından didərgin düşərək pənah gətirdiyi Qax rayonunun insanları tərəfindən bu qədər dərin hörmət, ehtiram və sevgi qazanmış bu insanla bir eloğlusu kimi qürur duyurdum.

Yazımın əvvəlində dediyim “el adamı” bu demək idi. Bu hörməti, bu rəğbəti, bu məhəbbəti heç kim ona verməmişdi, o özü qazanmışdı. Sənətini gözəl bilən, sevərək yerinə yetirən və sənətindən zövq alan bir həkim, insanlara mərhəmətlə, sevgiylə yanaşan bir insan idi.

Bir dəfədə xəstəxananın yanından keçəndə döndüm ki, həkimlə görüşüm, kabineti bağlı idi. İş yoldaşlarından harada olduğunu soruşdum, dedilər bir müddətdir xəstədir işə gəlmir. Evə gedib dədəmə Əfqan həkimin xəstələndiyini dedim. Dedi bilirəm. Soruşdum ki, gedib hal-əhval tutmusanmı? Dədəmin gözləri doldu, kədərlə, "Yox ay bala, həkimin vəziyyəti ağırdır, onu o vəziyyətdə görmək istəmirəm." - dedi.

Həkimin xəstələnməsi, sağalmaz bir dərdə tutulması xəbəri onu tanıyan hər kəsi dərindən sarsıtmışdı.

Onun ölümü xəbərini eşidəndə dostum Şəhriyar gildəydim. Daima onun anasını da müalicə edərdi. Əfqan həkimin ölüm xəbərini eşidəndə “daha mən də çox yaşamaram” dedi. Heç bir neçə ay çəkmədi ki, o da dünyasını dəyişdi.

Bəli, Əfqan həkim insanlarımızın ümid və inam yeri idi. Xatirəsi bu gün də yaddaşlarda diri qalan Əfqan həkimin ruhu qarşısında baş əyir, ona Allahdan rəhmət diləyirəm.

Məhəmməd Köçkün

Bu gün “Laçın yurdu” jurnalının təsisçisi və baş redaktoru, şair və publisist Arif Məmmədlinin doğum günüdür. Biz də "Laçın yurdu" jurnalının və "Karabakhmedia.az" saytının kollektivləri olaraq əziz dostumuz, qələm yoldaşımız Arif Məmmədlini doğum günü münasibətilə səmimi-qəlbdən təbrik edirik. Ona yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq. Arzu edirik ki, onun sonrakı zirvələrə gedən ömür yolunda sözün işığı, sözün nuru bələdçisi olsun. Laçın xəyalları gerçək olsun.

Arif müəllim üçün ən yaxşı doğum günü hədiyyəsi məhz onun şeirləridir. Çünki qələm sahiblərinə ən qiymətli ərmağan elə qələmin məhsulu olan yazılardır.

Qeyd edək ki, Arif Məmmədli 1 iyul 1959-cu ildə Laçın rayonunun İmanlar kəndində doğulub. İbtidai təhsilə doğma kəndinddə başlayıb, sonra Şəlvə kənd 8 illik məktəbini bitirib. 1974-1978-ci illərdə Şuşa Pedaqoji Texnikumunda, 1987-1991-ci illərdə isə indiki Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində təhsil alıb.

1978-ci ildən doğulduğu kənddə müəllim işləyən Arif Məmmədli məlum hadisələrdən sonra pedaqoji fəaliyyətini Bakı şəhərindəki 211№-li və 159 №-li, Laçın rayon 10 №-li tam orta məktəblərində davam etdirib.

Mətbuatda ilk şeiri 1978-ci ildə çap olunan Arif Məmmədlinin müxtəlif bədii yazıları, eləcə də publisistik məqalələri vaxtaşırı respublikanın müxtəlif qəzet və jurnallarında, ədəbi almanaxlarda işıq üzü görür. “Dağlar məni bağışlamaz” (şeirlər) və “Bir şair yol gedir” (publisistik) kitablarının müəllifidir. Onlarla kitaba ön söz yazıb, redaktorluq edib.

Arif Məmmədli eyni zamanda jurnalistlik fəaliyyəti ilə də məşğuldur. 20 ilə yaxındır ki, Azərbaycan Tibb Universitetinin orqanı olan “Təbib” qəzetinin xüsusi müxbiridir. Universitet həyatını işıqlandıran yüzlərlə yazısı bu qəzetin səhifələrində dərc olunub.

2011-ci ildən təsisçisi və baş redaktoru olduğu “Laçın yurdu” jurnalı geniş ictimaiyyətin rəğbətini qazanıb. Rübdə bir dəfə işıq üzü görən jurnalda laçınlı şəhidlər, ziyalılar, tarixi şəxsiyyətlər, elm, mədəniyyət, incəsənət adamları, veteranlar, idmançılar, Laçın rayonunun işğal altında olan kəndləri, tarixi abidələri, mədəniyyət nümunələri haqqında məlumatlar, publisistik məqalələr, xatirə yazıları, şeirlər və ədəbi düşüncələr dərc olunur. Elə bu səbəbdəndir ki, səhifələrində ciddi, araşdırma yazılarına xüsusi yer ayıran, şou xəbərlərdən uzaq olan jurnala maraq ilbəil artmaqdadır.

Arif Məmmədli Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin və Azad Müəllimlər Birliyinin üzvüdür. Ailəlidir, bir oğlu, iki qızı və dörd nəvəsi var.

ANA, QURBAN OLUM DUALARINA

Dostum, “Bir söz de” televiziya yarışmasının qalibi
Hacı Məhəmməd Hüseynovun dilindən.

Ən çətin anımda haqlayıb məni,
Qadadan, bəladan saxlayıb məni.
Ulu Yaradana bağlayıb məni,
Ana, qurban olum dualarına.

Laylaya dönübdü yuxusuz gecən,
Tanrıya yetişib qəlbindən keçən.
Sədası çatıbdı mələklərəcən,
Ana, qurban olum dualarına.

İlahidən gələn sirli səs imiş,
Övlada alqışın, duan bəs imiş.
Bütün dualardan müqəddəs imiş,
Ana, qurban olum dualarına.

Halallıqdan, mərhəmətdən güc alıb,
Qarşısında çox müşküllər açılıb.
Haqqın dərgahına qalxıb, ucalıb,
Ana, qurban olum dualarına.

Adəmdən, Həvvadan əzəldir bəlkə,
Cənnətin özütək gözəldir bəlkə.
Bu əyri dünyanı düzəldər bəlkə,
Ana, qurban olum dualarına.

ATAMIN NAĞILI

Düşmən tapdağıdır oğul, ay oğlum,
Ay mənim qanadım, ay mənim qolum.
Səhvimi öyrənmə qurbanın olum,
Yaxşı adətimə sən adət eylə.
Ağa Laçınlı

Zəhmətə bağlıydı ağlı kəsəndən,
Qabar-qabar idi əli atamın.
Heç vaxt düşməmişdi sözü kəsərdən,
Topuq çalmamışdı dili atamın.

Qəm-kədər qəddini əysə də bir az,
Heç kəsin önündə əyilməmişdi.
Halal ocağının başında hələ
Bircə haram tikə yeyilməmişdi.

Kasıb komasını saray sanardı,
Dünyanın malında gözü yoxuydu.
Qibtə eləməzdi dövlətə, vara,
Nəfsi özündəydi, könlü toxuydu.

Allah da bilirdi naşükür deyil,
Dərdini-qəmini bol eləmişdi.
Uşaqlığı yetim, gəncliyi yetim,
Yetimlik qəlbinə yol eləmişdi.

Yazda əkinçiydi, yayda biçinçi,
Payızda tər töküb qışdan çıxardı.
Hər gün çalışardı qarışqa kimi,
Yenə də çörəyi daşdan çıxardı.

Uşaqlıq illərim çıxmaz yadımdan,
Ürəyim kövrələr, gözlərim dolar.
Şəhərli qonaqlar səhər o başdan
Atamın səsinə oyanardılar.

Anam bu dünyadan köç eləyəndə
Qırx yaşı təzəcə ötmüşdü atam.
Həyatın sərt üzün çox gördüm mən də,
Bu şeri yazanda qırx yaşındayam.

Qəlbinə dağ çəkdi övlad itkisi,
Nə xata ötüşdü, nə qəm sovuşdu.
Fələyi qarğıdı haqq deyə-deyə,
Bir gecə özü də haqqa qovuşdu.

Qaytara bilmədim ata borcunu,
İmkanım tükəndi, vaxtım çatmadı.
Bu imiş, bu imiş həyatın sonu,
Bəxtim oyanmadı, dərdim yatmadı.

Atama bir fərli oğul olmadım,
Öz oğlum bəs necə oğul olacaq?
Atamın həyatı nağıldı mənə,
Həyatım oğluma nağıl olacaq.

Dəyişmir qanunu qoca dünyanın,
Vədəli, vədəsiz köç olur, hayıf.
Vaxtında anlamır oğul atanı,
Elə ki anlayır gec olur, hayıf.

Mən iki nağılın arasındayam,
Arzum mənzilinə yetməyib hələ.
Oğlumun nağılı təzə başlayır,
Atamın nağılı bitməyib hələ.

KÖVRƏLƏ − KÖVRƏLƏ

Dоğma kəndin həsrətinə
Dözdüm kövrələ-kövrələ.
Xəyalımda о yerləri
Gəzdim kövrələ-kövrələ.

Bir uşaqdım üzüyоla,
Meyl elədim sağa-sоla.
Hərdən düşüb əyri yоla,
Azdım kövrələ-kövrələ.

Qəmli mahnılar оxuma,
Anam girmişdi yuxuma.
Bənövşə taxdı yaxama,
Yоzdum kövrələ-kövrələ.

Zirvələri çən bürüyüb.
Ağacda meyvə çürüyüb.
Dоstumu vəfasız görüb
Küsdüm kövrələ-kövrələ.

Gülmə ayağı yalına,
Dərdli görsən yan halına.
Aldanıb şirin yalana,
Susdum kövrələ-kövrələ.

Çоxaldı saçımın dəni,
Tez qоcaltdı illər məni.
Qürbətdə ata qəbrini
Qazdım kövrələ-kövrələ.

Arif adlı bir qоnağı
Nə tanısın dünya axı?!
Mən bu şeri bir yaz çağı
Yazdım kövrələ-kövrələ.

İKİ QОÇUN BAŞI

İki qоçun başı
Bir qazanda qaynamaz
dedi atalar.
Bu sözdən nəticə
çıxartdı оğullar.
İki qоçun başını
iki qazanda qaynatdılar.
Nə qоçlar əziyyət çəkdi,
nə də qоç başı qaynadanlar.

DƏRD MƏNƏ YAMAN ÖYRƏŞİB

Hara getsəm tapır məni,
Dərd mənə yaman öyrəşib.
Bir yad yerə apar məni,
Dərd mənə yaman öyrəşib.

Tutuşubdu közə sinəm,
О gülənin bir gözü nəm.
Bilir ki, dərdə dözənəm,
Dərd mənə yaman öyrəşib.

Insan varmı dərd-qəmi yоx,
Dərdlərimin məlhəmi yоx.
Məndən yaxın həmdəmi yоx,
Dərd mənə yaman öyrəşib.

Həm atadı, həm anadı,
Təsəllimin dərddi adı.
Gəlib qapımı tanıdı,
Dərd mənə yaman öyrəşib.

Gözlərimə baxıb getmir,
Sözlərimə baxıb getmir.
Ha qоvuram çıxıb getmir,
Dərd mənə yaman öyrəşib.

CEYRANIN

28 May-Respublika günündə Laçın rayon 10 saylı orta məktəbin müəllimləri bir günlüyə dağlara üz tutdular. 18 ildir həsrətini çəkdikləri Laçının təbiətinə bənzəyən yerlərə səyahət etməklə həm də sona çatmaqda olan dərs ilinin yorğunluğunu, zehni gərginliyi canlarından çıxarmaq istəyirdilər.

Səs-küylü şəhərdən uzaqlaşan avtobus meşələrlə əhatələnmiş yollarla irəlilədikcə doğrudan da ruhumuz rahatlıq tapırdı. Rəngarəng çiçəklərin qarışıq qoxusunu sinəmizə çəkə-çəkə, çöl quşlarının təmənnasız musiqisini dinləyədinləyə təbii gözəlliklərdən zövq almaqdaydıq.

Çox təəssüf ki, ürəyimizcə keçən səyahətə adını çəkmədiyim kəndin yaxınlığında yerləşən istirahət guşəsində baş verən bir əhvalat xeyli qanqaraçılığı qatdı. Qan təzyiqi olan müəllim yoldaşımız üçün keçi əti sifariş verməyimiz bizə baha başa gəldi. Sifarişimizi “səhv başa düşən”, müştərilərinə operativ xidmət göstərdiklərini sübut etmək istəyən “iş adamları” yarım saat keçməmiş təzəcə kəsilmiş bir ceyran gətirdilər. Etirazımıza baxmayaraq ceyranın dərisini soyub ağacdan asdılar. Uzun-uzadı danışıqdan, müzakirələrdən sonra nəhayət insan oğlunun qəddarlığı nəticəsində həyata vaxtsız göz yuman bu gözəl məxluqu gözümüzdən uzaqlaşdırdıq ki, bəlkə qəm-qüssəmiz azala. Ancaq o gözlərdəki sonsuz kədər, dilsiz suallar və acı təəssürat əhval-ruhiyyəmizin sevinc notları üzərində köklənməsinə imkan vermədi.

Dağlara sığınıb, çöllərdə gəzib,
Ayağı çox dəyib daşa ceyranın.
Vətən çöllərinin yaraşığıydı,
Duruşu gələrdi xoşa ceyranın.

Sirdi bu dünyanın sonu, əzəli,
Nahaq qana batıb ovçunun əli.
Önümdə can verir dağlar gözəli,
Əyilib torpağa başı ceyranın.

Yaşıl çəmən qızıl qana boyanıb,
Şehli güllər qəfil səsdən oyanıb.
Gör neçə bıçaqlı hazır dayanıb,
Çəkmək istəyirlər şişə ceyranı.

Fürsət gəzir dəllal dildən söz tuta,
Arzusudu ya aldada, ya sata.
Qiymət eləyibdi 300 manata,
Qədrini nə bilər naşı ceyranın.

İşğal altındadı yurdum, mahalım,
Haqsızlıq görəndə dəyişir halım.
Sevəni sevəndən ayıran zalım,
Bəs biri hardadı qoşa ceyranın?!

Laləli düzlərdə duruxduq bir an,
Olammadıq bir ceyrana biz həyan.
“Küsmə məndən, a ceyranım” oxuyan,
Çevrilib baharı qışa ceyranın.

Qaraltı deyilmiş gələn təhlükə,
Allahın qəzəbi tutubdu bəlkə.
Sellərə, sulara qərq olar ölkə,
Axanda gözünün yaşı ceyranın.

Od tutub alışdı Arifin içi,
Yenə üstələdi kədər sevinci.
Keçi ayağından asılar keçi,
Şerimdə çıxartdım başa ceyranın.
2010-cu il

QAPI

“İlham qapısı” kitabının müəllifi,
şair dоstum İlham Qəhrəmana.

Bu da İlhamın qapısı,
Dəmirdəndi cəftəsi, palıddandı taxtası.
Sağ оlsun Yusif Mirzə,
Rəsmini elə çəkib,
Deyirsən bu saat qapı açılacaq,
Adlayıb ağac çəpəri,
Keçəcəksən içəri.
Amma gərək unutmayaq
Bura kənd yоx, şəhərdi,
Burda qapı açdırmaq,
Qapı açmaq hünərdi.
İlhamın qapısı
Umud kişinin qapısı deyil
Hamının üzünə açıla,
Bu qapıdan keçmək üçün
Ya gərək adın-sanın,
Ya bir titulun оla.
Ən azı üzv оlasan
Hansısa ittifaqa.
Оnda layiq görülərsən
Bu şərəfə, bu haqqa.
Deyəsən sözü çоx uzatdım,
Bu şerimin nə hecası оldu,
Nə də qafiyəsi.
Qapı arxasından eşidilməz səsi.
Ey Nicat, barı sən eşidirsənmi məni? –
Qapını açıq saxla
Umud babanın qapısı kimi.
Birdən kənddən-kəsəkdən gələn оlar,
Qapı arxasında qalar.
Qоy qapını açıq görüb ürəklənsin,
İçəri keçsin.
Cəlala da tapşırmışam,
Qapını açıq saxlasın,
Dоstları tez-tez yоxlasın.
Dayaq durmasaq bir-birimizə
Kim qapı açacaqdı üzümüzə?
İndi hərənin bir qapısı var,
Hərə öz qapısını qоruyur.
Həsrətlə sahibini gözləyir
Qapıları bağlanan Laçın, Kəlbəcər,
Qarabağ, Göyçə, Zəngəzur.
Azərbaycan şairindən haray yоxdu,
Azərbaycan əsgəri, ayağa dur!
Əvvəl-axır sən açacaqsan
Tоrpaqlarımızın bağlı qapılarını.
Tankınla, avtоmatınla yazacaqsan
Millətimin qələbə dastanını.
Qələmlə yazılan nağılları
Оnsuz da heç kim оxumur.

MƏNİ KİM TANIYACAQ

Şair dostum Eldar İsmayıl harda bir laçınlı görsə tez məni soruşur. Hiss edirəm ki, camaat arasında çoх tanınmamağım ona təsir edir.

Baxma ki, 45-i ötübdü yaşım,
O qədər çoх deyil dostum-tanışım.
Sıхma ürəyini, şair qardaşım.
Onsuz da dünyanın itib nizamı,
Bu nəhəng dünyada, fani dünyada
Hamı məşhur olmaz, tanınmaz hamı.
Doğma Laçınımdan düşmüşəm uzaq,
Daha öləziyib o od, o ocaq,
Məni kim tanıyacaq?

Nolar qaçqın olanda,
Fərasətim olmadı
Bakıda yer zəbt edib
Torpaq satam, ev satam.
İstedadım çatmadı
Rəisdən, prokurordan
Özümə dostlar tutam.
Bahalı maşınlarda
Şütüyən kişilərin
Səs-küylü məclisində
Ortaya atılmadım.
Qolu, möhürü ilə
Öyünən məmurların,
Özündən razıların
Bircə tədbirinə də
Getmədim, qatılmadım.
Mənə salam verməyən
Vəzifəli şəхslərə
Əlimi uzatmadım.
Bu şəhər dəyişmədi
Kəndçi təbiətimi.
Çoх zaman tənha çəkdim
Kədərimi, qəmimi.
Məşhurların yanında
Özümü gözə soхub
Aхtarmadım təmtəraq,
Məni kim tanıyacaq?

Məni quru yerdə qoyan
Vallah quru qürurdu.
O qədər qürurundan
Keçənlər tanıyıram
Əli pulla oynayır,
Hər saatı uğurdu.
Hərə bir cür tanınır,
Hərə bir cür məşhurdu.
Məni kim tanıyacaq?

Adi bir vətəndaşam,
Rütbəm yoх, vəzifəm yoх.
Məvacibimdən özgə
Qazancım yoх, nəfim yoх.
Yuхarı kürsülərdə
Arхam yoх, tərəfim yoх,
Məni kim tanıyacaq?

Hərdən imkan yaranır
Bir az qabağa düşəm.
Vicdan qabağa düşür.
Ucuz şöhrət, haram pul
Məndən uzağa düşür.
Hələ dəqiq bilinmir
Kim fərsizdi, kim qoçaq,
Məni kim tanıyacaq?

Dünyaya göz açdığım
Doğma yurdda, diyarda –
Öz kəndim Imanlarda
Uşaqdan böyüyəcən
Tanıyır məni hamı,
Bəsimdi.
Kəndimizin adamı
Duzlu söhbətlərini
Misal çəkib həmişə
Yad eləyir atamı,
Bəsimdi.
Elə öz kəndimizdə
Məndən sonra gələnlər
Unutmasa adımı,
Bəsimdi.
Beş-on sadiq oхucum
Tanıyırsa imzamı,
Söz qədrini bilənlər
Bəyənirsə yazımı
Bəsimdi.
Məşhur olana da,
Məşhur olmayana da
Bir məzarlıq yer verəcək
Ulu Yaradan.
Məşhur olanı da,
Məşhur olmayanı da
Udacaq qara torpaq.
Bu dünyada o qədər
Məşhurlar unudulub,
O qədər məşhurlar unudulacaq.
Unudulmayan bir həqiqət var ancaq;
Hər kəs yalnız onu sevənlərin
Qəlbində yaşayacaq.
Mən sevdiklərimi tanıyıram,
Məni də sevdiklərim tanıyacaq.
Tanıyanlar çox olacaq, az olacaq? −
Bu da taleyin işidi,
Taleyi Tanrı yazacaq...
2004-cü il

İKİ ÇİÇƏK ARASINDA

Bir gün səhər saat 8-də Laçınımızın, el-obamızın təəssübkeşi, istedadlı şairə Bənövşə İbadova İctimai Televiziyanın “Səhər sovqatı” verilişinin qonağı idi. Verilişə baxa-baxa təəssüratlarım şeirə çevrildi.

Səhər-səhər ekranda
İki gül bitib,
iki çiçək açıb.
Yeni şeir ovqatında,
bir nəğmə sovqatında
yenə yuxumuz qaçıb.
Nərgiz ev sahibidi,
qonağıdı Bənövşə.
İki çiçək arasında
görən kim bəndə sala,
görən kim bəndə düşə?
Bənövşə şeir oxuyur,
Nərgiz şeir dinləyir...
Ekranın qarşısında
şair könlüm inləyir...
Axı qəribdi Bənövşə,
dağları əsir düşüb.
Sığınmağa kolu yoxdu,
ölür Laçından ötəri,
qayıtmağa yolu yoxdu...
Deyirəm vaxt ötə,
dövran dəyişə.
Həsrətdən cığırları çatlayan,
Həsrəti ürəkləri odlayan
o yerlərə
bir də yönümüz düşə.
Bu dəfə qonaq Nərgiz ola,
ev sahibi Bənövşə.

AY AŞIQ QIZI

Bir dəfə bir aşıq qızı sazı sevmədiyini dedi

Soyundan, kökündən ayrı düşmüsən,
Sazı bəyənmirsən, ay aşıq qızı.
Zövqünü nə yaman tez dəyişmisən,
Sazı bəyənmirsən, ay aşıq qızı.

Çıxıbdı yadından adət-ənənə,
Hərdən keçmişə bax, boylan dünənə.
Gəzmə ayrı səbəb, ayrı bəhanə,
Sazı bəyənmirsən, ay aşıq qızı.

Vaxt olur dost gedir, aşina gəlir,
Ayrılıq hamının başına gəlir.
Sırğalı gədələr xoşuna gəlir,
Sazı bəyənmirsən, ay aşıq qızı.

Bayağı mahnılar qapını döyər,
Acı söz deyərəm, xətrinə dəyər.
Atanın-babanın ruhu inciyər,
Sazı bəyənmirsən, ay aşıq qızı.

Danışsam mizraba, telə günahı,
Car çəkər obaya, elə günahı.
Arif bağışlamaz belə günahı,
Sazı bəyənmirsən, ay aşıq qızı.



Karabakhmedia.az

İşğal altında olan bölgələrimizin futbol həyatından, tarixindən bəhs edən layihəmiz çərçivəsinə növbəti yazımız Laçın rayonuna həsr olunur. Öncə qısaca olaraq onu bildirək ki, Laçın rayonu Azərbaycan Respublikasının Cənub-qərbində, dağlıq ərazidə yerləşir. Şimaldan Kəlbəcər, şərqdən Xocalı, Şuşa və Xocavənd, cənubdan Qubadlı rayonları, qərbdən isə Ermənistan Respublikası ilə həmsərhəddir.

İşğal altında olan bölgələrimizin futbol həyatından, tarixindən bəhs edən layihəmiz çərçivəsinə növbəti yazımız Laçın rayonuna həsr olunur. Öncə qısaca olaraq onu bildirək ki, Laçın rayonu Azərbaycan Respublikasının Cənub-qərbində, dağlıq ərazidə yerləşir. Şimaldan Kəlbəcər, şərqdən Xocalı, Şuşa və Xocavənd, cənubdan Qubadlı rayonları, qərbdən isə Ermənistan Respublikası ilə həmsərhəddir.

Dünyada ən nadir ağac sayılan qırmızı dəmirağac meşələri, çoxlu mineral suları, kobalt, uran, civə, qızıl, dəmir, müxtəlif rəngli mərmər yataqları, həddindən çox dərman bitkiləri və s. vardır.

Laçın şəhərinin yerini Tağı Şahbazi Simurğ seçmiş və bu adı da ona özü vermişdir. Laçın rayonu 1924-cü ildə təsis edilmişdir. Rayonun mərkəzi Laçın şəhəridir.
Rayonun ərazisi 1883 kv. km., əhalisi 73000 nəfərdi çoxdur.

İşğaldan əvvələ kimi, rayonda 217 mədəniyyət müəssisəsi 142 səhiyyə obyeketi, 133 idarə və müəssisə, 100 ümumitəhsil məktəbi, 5 məktəbəqədər müəssisə, 5 musiqi məktəbi, 1 internat məktəbi, 1 orta texniki peşə məktəbi, 1 rabitə müəssisəsi fəaliyyət göstərib.

1992-ci il xalqımızın tarixinə ən ağır, müdhiş bir il kimi daxil olub. . Dağlar qoynunda yerləşərək öz gözəlliyi ilə aləmə meydan oxuyan, hər daşında bir sirr yatan Laçın düşmənə təslim edildi. Laçın da Şuşa kimi mühüm hərbi-strateji əhəmiyyətə malik idi. Şuşanın işğalı günü Laçın da güclü top və raket atəşinə məruz qalmışdı. Xəyanət və xəyanətə bərabər məsuliyyətsizlik Dağlıq Qarabağın , bütünlükdə isə Azərbaycanın gələcək taleyi üçün mühüm əhəmiyyətə malik olan vüqarlı Laçını düşmənə təslim etdi. Bu təslim nəticəsində təbii səngərlərlə əhatə olunmuş Laçın odlara qalanaraq tamamilə dağıdıldı. Sərvəti talan olunaraq Ermənistana daşındı, mədəniyyət ocaqlarımız, tarixi-memarlıq abidələrimiz o torpaqlardan imzalamışdı. Şuşa və Laçın həmin günlər yalnız taleyin ümidinə qalmışdı. silindi, minlərlə baş mal-qara aparıldı, ən başlıcası isə laçınlılar doğma obalarından perik düşərək respublikamızın bölgələrinə səpələndilər.

1992-ci ildən dağlar gözəli Laçın erməni daşnaklarının ayaqları altında inildəyir, laçınlılar isə ölkənin müxtəlif ərazilərində köçkün vəziyyətində yaşayırlar.

Stadionsuz rayon

Mövzumuza gəlincə, Laçın da Şuşa kimi, futbol rayonu sayılmır. Deyək ki, Şuşanın adını daşıyan komanda heç olmasa bir ara I Divizionda çıxış edib. Amma Laçında heç vaxt peşəkar səviyyədə komanda olmayıb. Nə SSRİ dönəmində, nə də müstəqillik dönəmində. Rayonda futbola həvəsi olanlar bu həvəslərini elə həvəskar səviyyədə futbol oynamaqla öldürürdülər. Əldə etdiyimiz məlumata görə, rayonda heç stadion da olmayıb. Rayonun özündə və kəndlərdə futbol həvəsində olanlar öz aralarında yarışlar təşkil edib məktəb meydançalarında, kənd stadionlarında oynayırdılar. Məhz bu sadalananlar səbəbindən bu rayondan demək olar ki, futbolçu, futbol adamı çıxmayıb. Yeganə istisna kimi yalnız iki nəfəri göstərmək olar.

Azərbaycan futbolunda Laçının ilk təmsilçisi

Novruz Əzimov Laçın rayonunun Alıqulu kəndində anadan olub. Hazırda Azərbaycan futbolunda Laçın rayonunun tanınmış təmsilçilərindən sayılır. Baxmayaraq ki, onu Laçın futbolunun yetirməsi saymaq da doğru olmaz. Çünki futbolu, futbol məktəbi olmayan rayondan futbolçu yetişməsi də mümkün deyil. Əzimovu bu rayona bağlayan yeganə bağ onun orada doğulmasıdır. Düzdür, uşaqlıqdan futbola böyük həvəsi olub. Deyilənə görə, bu həvəs də ona ailəsindən keçib. Çünki ailədə hamı futbolla maraqlanan olub və televiziyadan “Neftçi”nin oyunlarını izləyiblər. Bu səbəbdən balaca Novuzda da bu idman növünə böyük maraq olub. Lakin Laçında futbolla məşğul olmaq üçün heç bir şərait olmadığından Əzimov Bakıya üz tutmalı olur. Uşaqlığının qalan hissəsi və gənclciyi Mehdiabad qəsəbəsində keçib. Futbolla məşğul olmağa da paytaxtda başlayıb. Öncə “Neftçi”nin əvəzedici komandasına qəbul olunur. 1982-ci ildən isəəsas komandanın üzvünə çevirilir. 1992-ci ilə qədər “ağn qaralar”In formasını geyinir. Bu müddət ərzində 146 oyunda meydana çıxıb 5 qol vurub.

1992-ci ilin martında könüllü olaraq, cəbhəyə yollanıb. Buna səbəb mənfur düşmənlərimizin 1992-ci ilin fevralında Xocalıda törətdiyi qətliam olub. Həmin hadisədən sonra Əzimov futbolu bir kənara ataraq mart ayında könüllü olaraq cəbhəyə döyüşməyə gedib. Mayın 2-si Bakıya ezamiyyətə gəldiyi zaman “Neftçi” rəhbərliyi ona yenidən futbola qayıtmağı təklif edir. Bir qədər düşünən Əzimov komandanın məşqlərinə qoşulur. Mayın 8-də isə ilk Azərbaycan çempiomatı start götürməli idi. Açılış matçında “Neftçi” Sumqayıt “Xəzər”i ilə qarşılaşacaqdı. Həmin matçda Novruz da meydançaya çıxır. Lakin oyundan sonra Şuşanın işğal xəbərini eşidir və səhəri gün öz maşınına oturaraq yenidən cəbhə bölgəsinə qayıdır və Arif Paşayevin rəhbərlik etdiyi 811-ci Laçın alayının tərkibində ermənilərə qarşı döyüşməyə başlayır. "Neftçi" isə həmin il ölkə çempionu olur. Qaydalara görə, qızıl medallar ölkə çempionatında oyunların ən azı 50 faizində iştirtak etmiş futbolçulara verilirdi. Lakin Əzimovun məhz bu qəhrəmanlığın nəzərə alan o vaxtkı AFFA rəhbərliyi "Neftçi"nin heyətində cəmi bir oyun oynamasına baxmayarq ona da qızıl medaln təqdim etmişdi. 1994-cü ilə qədər, yəni atəşkəs elan olunan qədər Qarabağda döyüşür. Yalnız atəşkəsdən sonra yenidən futbola qayıdır və bu dəfə “Kəpəz” komandasında karyerasını davam etdirir. Futbola da elə bu klubda və da edir və məşqçiliyə başlayır.

İlk məşqçi fəaliyyəti də elə “Kəpəz komandasında olub. 1997-ci ildə bu komandada oynayan məşqçi funksiyasını yerinə yetirib. Eyni zamanda Gəncə Dəmir Yol Nəqliyyatında, Polis İdarəsində Baş əməliyyat müvəkkili işləyib.Eyni zamanda indiki “Bakı”nın xələfin sayılan “Dinamo” klubunda da məşqçi kimi fəaliyyəti olub. Sonralar milli komandalarda və elita klublarında çalışıb.

Baş məşqçi kimi isə, ilk iş yeri “Bakı” komandası olub. 2011/2012 mövsümünün gedişində Aleksandr Starkovun istefasından sonra “Bakı”nın baş məşqçisi təyin edilən Novruz Əzimov komandaya Azərbaycan Kubokunu qazandırıb. Lakin “Bakı” 2012-ci ilin yayında Avropa Liqasında mübarizəni dayandırdıqdan sonra, baş məşqçi postundan istefa verib və klubun idman direktoru təyin edilib. Sonradan “Lokomotiv” və yenə də “Bakı”klublarında baş məşqçi kimi çalışıb. Hazırda isə “Neftçi”də baş məşqçi Elxan Abdullayevin köməkçisi postunu tutur.

Azərbaycan futbolunda laçınlı ikinci baş məşqçi

Adil Şükürov 16 avqust 1977-ci ildə Laçın rayonunda anadan olmuşdur.
1985-ci ildən “Neftçi” futbol cəmiyyətində ilk dəfə olaraq Ruslan Abdullayevin rəhbərliyi altında futbolun sirlərinə yiyələnməyə başlamışdır. Özündən bir yaş böyük uşaqlarla oynamağına baxmayaraq, əsas heyətdə möhkəmlənməyi bacarmış və bu komanda ilə iki il ardıcıl olaraq Bakı şəhər birinciliyinin qalibi olmuşdur. 1977-ci il təvəllüdlülərindən ibarət komandada Xlucin Vitali Stepanovıç və Zalatarov İvan Sirqeyeviçin rəhbərliyi altında bir dəfə Azərbaycan birinciliyinin ikincisi və bir dəfə də Azərbaycan kubokunun qalibi olmuşdur. 1992-ci ildən Azərbaycanın birinci heyətinin “Azal” komandasına və bir il sonra 1993-cü ildə “Neftçi”nin əsas komandasının təlim məşq toplanışlarına Vaqif Sadıqovun rəhbərliyi altında dəvət olunur. “Neftçi”də təlim məşq toplanışlarında hazırlıq keçdikdən sonra həmin komanda ilə müqavilə bağlasa da, yaşının az olması səbəbindən onu “Neftçi”nin ikinci komandası olan “Zabrat” komandasına icarəyə verirlər. Elə həmin il də bu komanda ilə Azərbaycan cempionu olaraq, ölkənin yüksək liqasında oynamaq imkanı qazanır. 1994-cü ildə orta məktəbi bitirir və Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyasına daxil olur. Paralel olaraq, məşqlərini də davam etdirir və 1995-ci ilə qədər “Zabrat” komandasında yüksək liqada oynayır. 1995-1997- ci illərdə ölkənin yüksək liqasında oynayan "Fərid" FK-da, 1997-1998- ci il mövsümündə "Şəfa" komandasında, 1998-1999- cu illərdə isə "Bakılı" komandasında oynayır. "Bakılı" komandasında oynayan zaman ölkənin 21 yaşlılardan ibarət milli komandasına dəvət alır. 1999-2001- ci illərdə "Kəpəz" FK ilə Azərbaycan cempionatının gümüş medalını qazanır və ölkə kubokunun qalibi olur. 2001-2002- ci il mövsümündə "Xəzər Universiteti" komandasında, 2002-2003-cü il cempionatında yenidən "Bakılı" komandasinda ölkə kubokunun yarımfinalına qədər irəliləyir. 2003-2005-ci il cempionatında "Şəfa" klubu ilə ölkə çempionatının bürünc medalını qazanır. 2005-2006- cı il mövsümündə Cənubi Azərbaycanın "Traktor Sazi" komandasında oynayaraq İran çempionatında iştirak edən komandalar arasında 4-cü yeri qazanırlar. 2006-2007- ci il çempionatında "Karvan" komandası ilə Azərbaycanda ilk dəfə olaraq UEFA kubokunda mərhələ adlayır. 2007-2008-ci ci il mövsümündə Sumqayıt şəhərinin "Gənclərbirliyi" klubunda futbolçu kimi çıxış etdiyi son komanda oldu.

2008-ci ildən isə məşqçılık karyerasına başlayır. Elə həmin il AFFA-nın təşkil etdiyi məşqçilik kurslarına qatılır və bu kursu fərqlənmə ilə bitirir. Azərbaycanın 15 yaşlılardan ibarət milli komandasında Alman mütəxəssis Oliver Pelserin yanında köməkçi məşqçi kimi fəaliyyətini davam etdirir. 2009-2010- cu illərdə Oliver Pelserlə birlikdə Azərbaycanın 17 yaşlılardan ibarət komandasında yenidən köməkçi məşqçi kimi işləyir. 2010-2011- ci illərdə isə Azərbaycanın 17 yaşlılardan ibarət milli komandasında baş məşqçi kimi işini davam etdirir. 2011-2012- ci ildən "Bakı" FK-nun 14 yaşlılardan ibarət komandası ilə bürünc, 2012-2013-cü il çempionatında isə baş məşqçi kimi "Bakı" FK-nun 15 yaşlılardan ibarət komandası ilə ölkə çempionatinin gümüş medalını qazanır. 2013-2014-cü il mövsümündə isə " BAKI" FK-nun 17 yaşlılardan ibarət komandasında baş məşqçi kimi ölkə çempionu və ölkə kubokunun qalibi adlarını qazanır. Bundan sonra əldə etdiyi bütün bu nailiyyətləri nəzərə alaraq, klub rəhbərliyi Adil Şükürovu ən yüksək məşqçilik kateqoryası olan” UEFA PRO” kursuna qatılmağını məsləhət gördü. Bu kurs çərçivəsində Adil ŞükürovunTürkiyənin ən böyük klublarından olan "Fənərbaxça" komandasının uşaq futbolunun strukturunu öyrənir. "BJK"-nın ”A” komandasında Slaven Biliçin yanında bir həftə təcrübə keçir. Adil Şükürov 2015-ci ildə “Zirə” futbol klubunun baş məşqçisi edilib. Onun komandanın həm formalaşmasında, həm də Premyer Liqada ilk mövsümdəcə gümüş medalları qazanmasında böyük əməyi keçib. 2016-cı ilin dekabrında baş məşqçi postundan istefa verən Adil Şükürov klubda fəaliyyətini davam etdirir. Belə ki, Adil Şükürov hal-hazırda Akademiyanın kordinatoru vəzifəsində çalışır.

Qısa sürən Həvəskar Liqası

Yazının əvvəlində də qeyd etdik ki, futbol rayonu olmasa da Laçında da futbolu sevən insanlar olub. Həmin insanlar bir neçə dəfə komanda yaratmağa cəhd ediblər. Hətta 2000-ci illərin əvvəlləridə buna nail də olublar. Belə ki, Sumqayıtda məskunlaşan laçınlılar “Laçın” adlı komanda yaradıb Həvəskarlar Liqasında mübarizəyə başladılar. Hədəf o idi ki, qısa zamanda komandaya sponsor tapılsın və I Divizionda mübarizə aparsınlar. Komanda məşqlərini və oyunlarını keçirmək üçün “İnşaatçı” stadionu ilə müqavilə də bağlayıb. Lakin təəssüf ki, bu komandanın ömrü uzun olmayıb. Gözlənilən sponsor dəstəyi olmayıb. Elə məhz sponsor tapılmadığı üçün komandanın fəaliyyəti də uzun sürmədi və fəaliyyətini dayandırıb.

Ümiddə yanan ümid

Lakin sevindirici haldır ki, illər sonra “Laçın” komandası yenidən bərpa olunub. Sumqayıtda dağılan komanda, illər sonra Qaradağ rayonunun Ümid qəsəbəsində yenidən fəaliyyətini bərpa edib. Bu qəsəbə mərhum prezidentHeydər Əliyevin prezidentliyi dövründə sırf şəhid ailələri vəmüharibə əliləri üçün nəzərdə tutularaq salınıb. Qəsəbənin salınmasının təşəbbüskarı isə həmin dövrdə Qaradağdan Milli Məclisə debutat seçilmiş hazırkı ölkə başçısı İlham Əliyev olub. Sırf məcburi köçkün ailələrində böyüyən uşaqlardan təşkil olunan komanda ən qısa zamanda öz imkanı hesabına ölkə çempionatında oynamağı da bacarıb. AFFA-nın bayrağ altında keçirilən U-13 liqasında. Komandanın baş məşqçisi Abuzər Nadirov bu günə kimi komandanı demək olar ki, şəxsi vəsaiti hesabına saxlayır. Baxmayaraq ki, özünün də elə imkanı yoxdur, amma cibinin pulunu da komandaya xərcləyir. Bir xüsusi məqamı da qeyd edək ki, “Laçın” komandası hər mövsümün statından öncə Şəhidlər Xiyabanını ziyarət edərək, orada təmizlik işləri aparır, iməcilik keçirir. Sevibdirici haldı ki, bu, ənənə halını alıb.

2015-ci ildə U-13 komandası ilə yanaşı U-10 komandası da yaradılaraq mübarizəyə qoşulub. Komanda məşqlərini elə Ümid qəsəbəsində Abuzər Nadirovun rəhbərliyi altında davam etdirir. Komandanın məşq etdiyi süni meydançanı isə illər öncə AFFA baş katib Elxan Məmmədovun təşəbbüsü ilə təmənnasız olaraq bu komandaya hədiyyə edib. Həmin meydança salınana qədər isə komanda torpaq meydançada məşq etməyə məcbur olub.

Ümumiyyətlə, komanda yarandığı ilk vaxtlar öncə Qaradağda keçrilən müxtəif turnirlərdə gücünü sınayıb. Daha sonra Bakıda keçirilən turnirlərə qatılıb. Bir müddət sonra isə U-13 komandası ilə AFFA-nın bayrağı altında keçirilən ölkə çempionatında debüt edib.

Mövcud olduğu dönəmdə “Laçın” komandası bir sıra uğurlara da imza atıb. Məsələn, 2015-ci ildə Bakı Şəhər Gənclər və İdman Baş İdarəsinin keçirdiyi yarışda komanda birinci yeri tutub.

Bundan başqa, komanda Azərbaycan Milli Olimpiya Komitəsinin orqanı olan "Olimpiya Dünyası" qəzeti və "Olipspor" jurnalının təşkilatçılığı ilə keçirilən 28 May Respublika Gününə həsr etdiyi turnirin də qalib adını qazanıb. Komandanınn heyətində yetərincə istedadlı futbolçular var. Hətta “Laçın”dan milli komanda səviyyəsində də futbolçular çıxıb. Bu mənada Pərviz Həsənovun adını çəkə bilərik.

Həsənov məhz Ümid qəsəbəsində məskunlaşan “Laçın” komandasında yetişərək Azərbaycanın U-16 millisinə dəvət alıb. Pərviz eyni zamanda bir neçə il bundan qabaq qaçqın futbolçulardan ibarət dünya yığmasının tərkibində İngiltərənin paytaxtı Londonda "Arsenal" klubunun ulduzları ilə xeyriyyə oyununa dəvət alaraq, Azərbaycanı təmsil edib. Maraq üçün qeyd edək ki, həmyerlimizin də meydançaya çıxdığı həmin görüş BBC telekanalı vasitəsilə bütün dünyaya yayımlanmışdı. Ümumiyyətlə, həmin oyunda hər bir komanda üzvünün təmsil etdiyi bölgə haqqında yarış iştirakçılarına məlumat verilmişdi. Bu mənada Pərvizin simasında yarış iştirakçıları Laçın və Qarabağın ermənilər tərəfindən işğalı ahqda da ətraflı bilgiyə sahib olmuşdular. Layihən çərçivəsində məlumat toplayarkən onu da öyrəndik ki, “Laçın”ın əksər yetirmələri hazırda da ölkənin bir sıra klublarında çıxış edir.

Bir məqama da toxunaq ki, çətin durumda və ağır maddi şərtlər altında fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, “Laçın” komandasında qızlardan ibarət qrup da fəaliyyət göstərir. Görülən iş burda da öz bəhrəsini verib. Belə ki, “Laçın”ın yetirməsi Arzu Əliyeva ölkənin 17 yaşlılardan ibarət milli komandasına dəvət alıb.

Abuzər Nadirovun bildirdiyinə görə, “Laçın”ın fəaliyyətinin ana xəttindən biri də uşaqların həm də vətənpərvər ruhda tərbiyə almasıdır. Görülən əksər tədbirlər həm də buna hesablanıb. Məsələn, komanda qatıldığı və miqyasından asılı olmayaraqb istənilən yarışdan, turnirdən öncə mütləq Şəhidlər Xiyabanını ziyarət edir.

Bu ənənənin digər klublarımız və uşaq komandalarımız üçün də örnək olması gözəl olardı. Bundan başqa, komanda üzvlərinin Qarabağ müharibəsi veteranları, eləcə də qazilərimizlə müntəzəm görüşlərinin keçirilməsi də alqışlanası haldır. Mövcud olduğu dönəmdə “Laçın”n ən böyük uğurlarından biri də 2013-cü ildə Bakı Şəhər Gənclər və İdman Baş İdarəsi eləcə də İdman Nazirliyi tərəfindən ilin komandası seçilməsi olub.

Komanda böyüklər arasında keçirilən yarışlarda iştirak etməyi də çox arzulayır. Heç olmasa Həvəskarlar Liqasında oynamaq çox yaxşı olardı. Əgər bir az maddi dəsək, sponsor yardımı olsa hətta I Divizionda da oynamaq olar. Yazının giirişində qeyd etdiyimiz kimi, təəssüf ki, bu günə qədər bu kömək yoxdur. Bu günə qədər çəkilən xərcləri də Abuzər bəy başqa işdə çalışaraq qazanıb və komanda yolunda xərcləyib. Yaxşı ki, AFFA maddi durumunun yaxşı vaxtında Ümid qəsəbəsindəki o meydançanı komandaya hədiyyə etdi və uşaqlar indi də orda məşq edir. Amma nəzərə alaq ki, həmin meydançanın da istismar müddəti başa çatamq üzrədir və yeni meydançaya ehtiyac var. Çox istərdik ki, bu komandaya sahib çıxan imkanlı şəxslər ortaya çıxsın. Laçın naminə, Qarabağ naminə. Yoxsa bu gedişlə yaxın zamanlar “Laçın” ölkə futbolumnda heç aşağı yaş qruplardan ibarət komandalarla da təmsil oluna bilməyəcək./Rekord.az/

Anar XANLAROV
Layihə AFFA Yanında Media Komitəsi tərəfindən maliyyələşdirilir

Müasir dilçilikdə ünsiyyətin etnokulturoloji xüsusiyyətlərinin aydınlaşdırılmasına, fikrin aydın ifadə və şərh formalarının özünəməxsus cəhətlərinin açılmasına, xalqların və millətlərin ictimai və fərdi həyatın fərqli sferalarında nitqin funksionallıq məsələlərinə diqqət artmışdır. Ünsiyyət prosesində müraciət formaları tarixən formalaşaraq müəyyən etnokulturoloji məkanda normalaşır.

Nitq etiketi hazırda öz hüdudlarından kənara çıxaraq fərqli mədəniyyət sahələrinə də nüfuz edir. Nitq etiketinin onun təşkiledicilərinə hazır nitq konstruksiyalarının tətbiqinə kommunikativ məram və məqsədə, eləcə də bir sıra digər aspektlərə görə şərhinə dair elmi işlər aparılmışdır. Ünsiyyətin rəsmi və qeyri-rəsmi şəraitdə aparılması və digər amillərin təsiri altında nitq etiketində baş verən dəyişmələr, həmin dəyişmələrin Azərbaycan dilində təzahürü ilə bağlı araşdırmalara ehtiyac böyükdür. Nitq etiketinə müəyyən mədəniyyət sahəsində fikrin ifadə forması, məzmunu, deyim qaydası və norması, şəraitdən asılı olaraq yerinə düşüb-düşməməsi baxımından müəyyən tələblər qoyulur. Ünsiyyət müxtəlif şəraitlərdə baş verdiyi üçün şərait müvafiq nitq etiketi vasitələrinə təsir göstərir, onları qismən dəyişir. Nitq etiketi sistemi elementləri dilin müxtəlif səviyyə vahidləri ilə reallaşır. Leksik səviyyədə xüsusi sözlər, sabit birləşmələr, xüsusi müraciət formaları, qrammatik səviyyədə hörmət mənasında cəm şəkilçisindən istifadə edilməsi, düzgün tələffüz, nitqin kommunikativ təşkilində tərəf-müqabilin sözünü kəsməmək, başqalarının söhbətinə qarışmamaq və s. məsələlər üzə çıxır ki, bütün bunlar Azərbaycan dili materialı üzrə öyrənilməmişdir.

Nitq etiketinin tanışlıq, salamlaşma, xudahafizləşmə, üzrxahlıq, minnətdarlıq, xahiş, imtina, razılaşma, kompliment, təbrik və digər janrların leksik-semantik, leksik-qrammatik xüsusiyyətlərinin araşdırılması da əhəmiyyətlidir. Dil vahidləri və vasitələri dil sistemində müəyyən funksiyaları yerinə yetirir. Funksiya ünsürün və ya elementin sistem daxilində müəyyən üsul və formada mövcud olması və bu sistemə müəyyən şəkildə xidmət göstərməklə təyin olunur. Hazırda nitq etiketi davranış etiketinin tərkib hissəsi kimi linqvistik tədqiqatlarda mərkəzi yerlərdən birini tutur. Nitq etiketi etiket şablonlarının yalnız təsnifi nöqteyi-nəzərindən deyil, həm də ünsiyyət prosesindəki fəaliyyət baxımından araşdırılır. “Ünsiyyətin hazır qəlibləri müsahiblərin ünsiyyət əlaqəsini yaratması, bu əlaqəni davam etdirməsi, nitq prosesində formalaşan ünsiyyət ahənginin qorunması kimi məsələlərə xidmət etdiyi kimi, ünsiyyətin rəsmi və qeyri-rəsmi şəraitdə aparılmasını da özündə cəmləşdirir (1, 413). Bu onu göstərir ki, nitq etiketi qəlibləri müəyyən funksional-semantik sahə təşkil edən vahidlərin toplusu olmayıb, həm də etiketin semiotik və sosial anlayışları ilə bağlıdır.

Dilçilikdə nitq etiketinə müxtəlif təriflər verilmişdir. Həmin təriflər, bir qayda olaraq, kəskin fərqlənir, anlayışa daha az və ya daha çox əhatə etmək baxımından seçilirlər. “Nitq etiketi nitq davranışının tənzimlənən, cəmiyyət tərəfindən müsahibələrin müəyyən tonallıqda dil-nitq təması yaratmaq, onu davam etdirmək üçün qəbul edilmiş milli özünəməxsusluğu ilə seçilən dayanıqlı nitq konstruksiyalarıdır” (2, 38). Adamların salamlaşmaq, xudahafizləşmək, xahiş etmək, üzr istəmək üçün istifadə etdikləri ünsiyyət formaları, hörmət ifadə edən intonasiya xüsusiyyətləri nitq etiketinə aiddir. Praqmatika ifadəyə təcrid olunmuş şəkildə deyil, müəyyən məqsədlər kontekstində baxır. Məsələn, “saatınız varmı?” sualına “var” cavabının verilməsi birinci kommunikanta hörmətsizlik kimi də qəbul edilə bilər. Lakin nitq etiketinin cəmiyyət tərəfindən qəbul edilmiş nitq konstruksiyalarının mövcudluğunu nəzərə alsaq, “saatınız varmı?” sualının kommunikativ məqsədinin müraciət edilən şəxsin saatının olub-olmamasını öyrənmək deyil, vaxtı öyrənməkdir. Nitq konstruksiyası Azərbaycan nitq etiketinə daxil olduğunu nəzərə alsaq, onda ikinci kommunikantın “var” cavabı etiket normalarını birbaşa pozur. Nitq etiketi sferasına müəyyən cəmiyyətdə qəbul edilmiş normalar çərçivəsində şikayəti, təqsiri, kədəri, tərifi, təəssüfü bildirmək formaları da daxildir. Məsələn, bəzi xalqlarda öz problemini başqalarına danışmaq mənfi səciyyə daşıyır, başqa xalqlarda öz uğurlarından söhbət açmaq qəbul edilməlidir. Nitq etiketinə dilin səviyyələrindən asılı olaraq, əsasən, aşağıdakılar aiddir:

1. Leksika və frazeologiya səviyyəsində xüsusi sözlər, sabit birləşmələr, xüsusi müraciət formaları.
2. Qrammatik səviyyədə: hörmət mənasında cəm şəkilçisindən istifadə edilməsi. Əmr cümlələri əvəzinə sual cümlələrinin işlədilməsi.
3. Üslub səviyyəsində: savadlı və mədəni nitq, tabulardan istifadə etməmək.
4.İntonasiya səviyyəsində: hörməti ifadə edən intonasiya.
5. Orfoepiya səviyyəsində: sözün qəbul edilmiş mədəni formasından istifadə etmək.
6. Nitqin kommunikativ təşkili səviyyəsində: başqasının sözünü kəsməmək, başqalarının söhbətinə qarışmamaq.

Nitq etiketi ümumiyyətlə etiketin semiotik və sosial anlayışları ilə bağlı olub konkret nitq aktında hansı ünsiyyət registrinin seçilməsində tənzimləyici rol oynayır. İnsan cəmiyyəti verbal ünsiyyət yaratmaq, bu ünsiyyətin qarşılıqlı hörmət şəraitində başlanması, davam etməsi və bitməsi üçün kifayət qədər geniş dairəyə malik mərasim və formullar yaratmışdır. Bu formullar müəyyən normalara söykənir. Norma dil sisteminin gerçəkləşdirilməsinin müəyyən dövr üçün cəmiyyət tərəfindən qəbul olunmuş doğru, düzgün formaların, variantların sosial şəraitdən asılı olaraq seçilməsini ehtiva edir. Norma anlayışı nitq davranışının təsviri və hörmət anlayışının təyinində mərkəzi anlayış, eləcə də çıxış nöqtəsidir (3, 7-9). Nitq etiketi qəlib və normalarının istifadə olunması dilin bütün dövrlərinə aiddir. Belə dövrlərin hər birində istifadə olunan nitq etiketi qəliblərin sosial təbəqələr üzrə diferensiasiyası aşkar hiss olunur. Bu cəhəti Dədə Qorqud dastanlarının dilində də tapmaq olur. Qazan xan Qaraca Çobanla danışarkən “ağzın qurusun”, “dilin çürüsün” ifadələrindən istifadə edirsə, bu nitq etiketi qəlibləri oğuz bəyləri ilə ünsiyyətdə istifadə olunmur. Eyni zamanda, oğuz bəylərinin Qazana müraciət zamanı istifadə etdikləri nitq qəlibi də fərqli olur. Bunu dastanlarda tez-tez istifadə edilən “Ağam Qazan” ifadəsi bir daha sübuta yetirir.

Müasir dövr həyatını təsvir edən ədəbi əsərlərin dilində də cəmiyyətin müəyyən təbəqələrinin dilində işlənən bir çox leksik vahidlər qeydə alınır ki, onları dilin sosial diferensiasiyasının müasir elementləri, nitq etiketinin müəyyən sosial təbəqəyə aid qəlibləri kimi qəbul ediləndir. Məsələn, “Qədeş, bu nə söhbətdi?” Şaha müraciətdə işlədilən epitetlər, şah sarayındakı nitq, təbii ki, ümumxalq danışıq dilindən fərqli ünsürlərə, hazır qəlib və sintaktik konstruksiyalara malik olmuşdur. Azərbaycan nağıllarında işlənən “şah sağ olsun”, “qibleyi-aləm” tərkibləri, təbii ki, sosiumun aşağı təbəqəsinin bir-biri ilə danışıq etiketində axtarıb tapmaq mümkün deyildir. Həmin təbəqənin nümayəndələri bir-birinə müraciətdə “a kişi”, “ayə”, “ə”, “qardaş” və s. vasitələrdən istifadə etmişlər. “Tarixi dil həmişə daxili dəyişikliklərə məruz qalır. Belə dildə ümumilikdə çox az dərəcədə dərinə getmiş daxili fərqlərin 3 əsas tipi özünü göstərir: a) diatopik, yəni məkanda olan fərqlər; b) distraktik, yəni dil cəmiyyətinin sosial-mədəni layları arasındakı fərqlər; c) diafatik, yəni müxtəlif ifadə vasitələri arasındakı fərqlər. Eyni bir sosial-mədəni lay içərisində müəyyən bioloji qruplar (kişilər, qadınlar və gənclər) və peşə sahələri üçün xarakterik olan eyni dil ifadələri də diafatik kimi nəzərdən keçirilə bilərlər” (4, 218). Nitq etiketinin müxtəlif sferaları vardır. Məişət nitq etiketi başqa sferadakı nitq etiketlərindən fərqlənir. Müəyyən peşə sahəsində funksionallaşan nitq etiketi bu peşə sahəsinə mənsub nitq xüsusiyyətlərinə malik olur. İnsan cəmiyyəti inkişaf etdikcə, insanlar bir-birinə yaxınlaşdıqca, onların sosial mənsubluqdan asılı olmayaraq ünsiyyət prosesinə qoşulmasında məhdudiyyətlər aradan götürülür. Nəticədə məişət nitq etiketi ümumi nitq etiketi kimi formalaşır (5). Bəzi ekspressiv ifadələr (Ox! Ah! Uf!), eləcə də qəliblər (Salam! Axşamınız xeyir!) aşkar mövzuya malik deyildir. Funksional nöqteyi-nəzərdən bəzi situasiyalarda müxtəlif ifadə formalarının ekvivalentliyini qeydə almaq mümkündür (6, 340). Məsələn, Bağışlayın! – Üzr istəyirəm! Salam! – Hər vaxtınız xeyir! Kommunikasiya aktında nitqin bu və ya digər funksiyası gerçəkləşir. Nitq prosesində bu funksiyalardan hansısa biri aktuallaşır və sonra yerini başqa funksiyaya verir. Nitq davranışı funksiyalarını ayırarkən yalnız fəaliyyətdə olan sözlər deyil, müəyyən şəxsin, müəyyən şəraitdə dediyi sözlər nəzərdə tutulur.

T.Vinokur buna əsaslanaraq, dilin funksiyalarını üçsəviyyəli şəkildə belə təqdim edir:

1)sosial əhəmiyyətli semiotik sistem funksiyası;
2) uzus funksiyası dildən istifadə zamanı tətbiq olunan və kollektivin qəbul etdiyi qanunauyğunluqlar;
3) danışan və dinləyən kimi çıxış edən şəxslərin nitq davranışı funksiyası (7, 55).

Nitq etiketi gündəlik dil praktikası və dil norması ilə birbaşa bağlıdır. Nitq etiketi elementləri hər bir dil daşıyıcısının gündəlik nitqində səslənir, onlar bu elementləri hər gün eşidirlər. Nəticədə nitq etiketi elementləri cəmiyyətin bütün üzvləri tərəfindən mənimsənilir. Nitq etiketi qaydalarını bilməmək və ya onları işlətməmək ünsiyyət prosesində müxtəlif xarakterli problemlər yaradır. Bəziləri bunu hörmətsizlik kimi qəbul edir, başqaları isə etiketə riayət etməyəni mədəniyyətsiz sayır. Düzgün, mədəni, normalaşmış nitqə nitq etiketi normaları da daxildir. Məsələn, hər bir dil daşıyıcısı bu və ya digər hərəkəti ilə bağlı olan (Bağışlayın, üzr istəyirəm) kimi formalar bəllidir. Eyni zamanda, nitqdə elə formalar da vardır ki, onlar müəyyən dil üçün qəbul olunmadığına görə istifadə edilməməlidir. Məsələn, Azərbaycan dilinin daşıyıcıları nitq aktı çərçivəsində “pardon” formulunu “bağışlayın” əvəzinə işlətməməlidir. Çünki bu forma Azərbaycan dilinin danışıq etiketinə daxil deyildir. Deməli, “pardon” formulunu istifadə etmək müsahibi və ya adresatı qıcıqlandıra bilər. Bəzən qəbul edilməmiş nitq etiketi formullarının danışıqda işlədilməsi nitq etiketi formullarından ümumiyyətlə istifadə etməməkdən pis effekt yaradır. Nitq etiketi tələbləri müəyyən iyerarxiya yaradır. Bir halda onlar fəal və passiv nitq fəaliyyətinin ayrılmaz tərkib hissəsidir, başqa halda isə həmin tələblər nitq mədəniyyətinin müəyyən səviyyələri ilə bağlanır. Məsələn, hər kəs uşaqlıqdan salamlaşmağın lazım gəldiyini bilir. Bununla yanaşı, salamlaşma formulları da müxtəlif dillərdə fərqli olur. Bəzi dillərdə nitq etiketi qaydalarının yaş, cins və digər amillərlə bağlı fərqlənən xüsusiyyətləri olur. Məsələn, rus dilində kiçik yaşlının özündən böyüklə “privet”, “zdorovo” formulları ilə salamlaşması nitq etiketi normalarından kənara çıxır. Azərbaycan dilinin etiket deyimlərinin sinxron praqmatik diferensiasiyasının xarici amillərin, eləcə də məzmun tərtibli amillər baxımından öyrənilməsi, təbii ki, mühüm nəticələri üzə çıxarmaq üçün əhəmiyyətlidir. Aydındır ki, bu zaman praqmatik relevant amillərin üç yüksək tərtibi nəzərə alınmalıdır.

Həmin tərtiblərə aşağıdakıları aid etmək olar:
1)məzmun;
2)sosial;
3)psixolinqvistik.

Azərbaycan dilçiliyində də çox zaman dilin tarixən sinifləşməsi və təbəqələşməsi nəzərə alınmadan “xalq dili”, “ümumxalq dili”, “sadə xalq dili”, “yüksək üslub”, “saray üslubu”, “xüsusi üslub” və s. kimi ifadələrə rast gəlmək olur. Belə ifadələrin işlədilməsi, şühbəsiz, təsadüfi deyildir. Çünki bunların hər biri dilin ayrı-ayrı fəaliyyəti dövründə mövcud olmuş və özlərinin normalılıq xarakterinə görə biri digərindən fərqlənmişdir. Azərbaycan dilində “sadə xalq dili”, “ümumxalq dili” anlayışı altında isə elə nümunələr nəzərdə tutulmuşdur ki, onlar, bilavasitə, xalqın böyük kütləsinin, kollektivinin nitq normasına uyğun gəlsin və hamı tərəfindən başa düşülərək anlaşıqlı olsun. Müasir dövrdə davranış etiketinin tərkib hissəsi kimi nitq etiketinin volyuntiv funksiyasının aydınlaşdırılmasına da xüsusi diqqət verilir. Bu funksiya nitq aktında iştirak edən tərəflərdən birinin digərinə münasibətdə öz iradəsini ifadə etməsi ilə bağlıdır. Nitq prosesində xahiş, dəvət, təklif, məsləhət və bir sıra digər subyektiv iradi xüsusiyyətlərin ortaya çıxması özünü daim göstərir. Türk dillərində, o cümlədən də Azərbaycan dilində nitq aktında istifadə olunan müəyyən hazır qəliblər vardır ki, onların ümumi əhatə dairəsi, toplusu başqa dillərdə olduğundan daha qabarıq hiss edilir. Bu baxımdan dildə istifadə olunan alqış və qarğışlar xüsusi yer tutur. Azərbaycan dilində nitq etiketi çərçivəsində alqış və qarğışlar da ayrıca qrup təşkil edir. Azərbaycan dilində yazılmış bədii əsərlərdə qeyd olunan nitq etiketi deyimlərinin təhlili yazıçıların, əsasən, ənənəvi qəbul edilmiş etiket ifadələrindən istifadə etməsini təsdiq edir. Bununla yanaşı yazıçı və dramaturqlar zəruri hallarda xüsusi etiket vasitələrini yaradır. Yaradılan etiket deyimləri personajların xarakterini açır, onların ətrafındakılara və hadisələrə münasibətini təyin edir. Bizim əsərlərdə istifadə edilən və yaradılan nitq etiketi nümunələri xarakter və tərkiblərinə görə rəngarəngdir, bircinsli deyildir. Bu rəngarəngliyə nitq etiketi deyimlərinin mahiyyət eyniliyi nəzakət qaydaları, kommunikasiya prosesinin kommunikantların qarşılıqlı əməkdaşlığı prosesində baş verməsi təsir göstərmir. “Salam, mənim adım cənab … (filankəsdir). Qəlibdə istifadə olunmuş “cənab” sözü Azərbaycan dili üçün normativdən kənara çıxan sözdür. Şəxs özü özünü cənab adlandırmır. Lakin bu tam qəbul olunmuş norma deyildir. Özü haqqında məlumat verərkən bəzi epitetlərdən istifadə olunması hallarına rast gəlinir. Məsələn, “Mən Əjdər müəlliməm”, “Mən polkovnik Ağayevəm” və s. Aydındır ki, ismi xəbərdən asılı olaraq hərfi tərcümədə “cənab” sözü “xanım” sözü ilə əvəz olunmalıdır. Təqdimat etiket forması kimi Azərbaycan dilində istifadə olunan belə nitq aktına adresatın etiket çərçivəsində reaksiyası zamanı “çox yaxşı”, “eşidirəm”, “sizi dinləyirəm” tipli cavabları səslənə bilər.

Tanışlıq zamanı nitq şəraitinin dəyişməsi kommunikativ nitq strategiyası və taktikasını dəyişir. Bu zaman adresatın nitqində istifadə olunan forma və qəliblərdə dəyişmələr baş verir. Bununla belə, tanışlıq zamanı istifadə edilən və geniş yayılmış nitq qəlibləri də vardır. Müasir dövrdə danışan (kişi) adresata (qadın) tanışlıq məqsədi ilə müraciət edərkən dolayı nitq aktlarından istifadə edir. Dolayı nitq aktları adresata nəyisə təklif etmək, onu harasa dəvət etmək və s. Təkliflər şəklində üzə çıxır. Məsələn, kömək təklif etmək (Sizi ötürmək olarmı? İcazə verin sizə kömək edim), köməklə bağlı xahiş (Saat neçədir? Sahil parkına necə getmək olar? Metroya necə getmək olar?) və s. ifadə edən cümlələrdən istifadə olunur. Bəzən məqsəd sualla birbaşa ifadəsini tapır. Sizinlə tanış ola bilərəmmi? Sizin adınız nədir? Siz harada yaşayırsınız? Mən sizi haradasa görmüşəm. Siz bu binada işləyirsiniz, elə deyilmi? Gərək ki, biz eyni idarədə işləyirik. Ancaq iş otaqlarımız ayrı-ayrı mərtəbələrdədir. Salamlaşma etiket janrının diaxron aspektdə təhlili zaman keçdikcə bu janrda istifadə edilən etiket qəliblərinin sadələşməsi hadisənin baş verdiyini təsdiq edir.

Ənənəvi qəliblərin daha qeyri-rəsmi formalarla dəyişdirilməsi, köhnə standart qəliblərin kommunikativ işarələnmiş formalarla əvəz edilməsi, etiket qəliblərinin ixtisarı müşahidə olunur. Şəraitdən asılı olaraq etiket qəlibləri dəyişir. Müstəqillik dövründə də Azərbaycan dilinin etiket sistemində əsaslı dəyişmələr baş vermişdir. İndi dilimizdə bəy, xanım, cənab kimi etiket variantları işlənməkdədir. Bununla yanaşı Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində yer aldığı üçün bu dilin beynəlxalq etiket normalarına cavab verən etiket qəlibləri də formalaşmışdır. Bütün bu cəhətlər müstəqillik illərinin etiket sisteminin ayrıca, müxtəlif istiqamətlərdən öyrənilməsi tələbini ortaya atır.

Pərviz İSMAYILOV,
AMEA-nın doktorantı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent

"Laçın yurdu" – jurnalı

Ədəbiyyat:
1. Лингвистическая энциклопедия. Москва, 2000
2. Формановская Н.И. Употребления русского речевого этикета. Москва, 1984
3. Hüseynzadə Ç. Azərbaycan dilində morfoloji norma. Bakı, Nurlan, 2004
4. Koseriu E. Ümumi dilçiliyə giriş. Bakı, 2007
5. Федесюк М.Ю. Комплексные жанры разговорный речи: убеждения, утешение, уговоры//Жанры речи. Саратов 1995, с. 45-54.
6. Эрвин-Трипп С.М. Язык. Тема. Слушатель. Анализ взаимодействия// Новое в лингвистике. – Москва: Прогресс, 1975. –С.336-363. с.340
7. Винокур Т.Г. Говорящий и слушающий. Москва: Изд-во ЛКИ, 2007.-176 с. с.55

1918-ci ildə indiki Laçın rayonu ərazisində tarixə Qara göl döyüşləri adı ilə düşmüş hadisələr xalqımızın azadlıq müharibəsi, savaş tarixinin ən şanlı səhifələrindən biridir.

Zabux və Abdallar dərələrində türkün qəddar düşməni Andronikin başçılıq etdiyi erməni quldur dəstələrinin darmadağın edilməsi heç də adi bir məhəlli, xırda, qısamüddətli, lokal döyüşlər kimi qiymətləndirilməməlidir. Xalqımızın, bütün türk ulusu üçün həmin hadisələrin, eyni zamanda bugünkü Azərbaycanın müstəqilliyi , onun ərazisinin müəyyən edilməsində böyük tarixi əhəmiyyət kəsb edir.

1918-ci ildə təpədən dırnağa qədər silahlanmış terrorçu dəstələrinin darmadağın edilməsinin əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, Qara göl döyüşlərində soydaşlarımızın qələbəsi, nəinki, indiki Laçın rayonu ərazisində yaşayan türklər, eyni zamanda bütün Qarabağın xilası və bu ərazidə kütləvi qətliamların qarşısının alınması demək idi.

Bu böyük tarixi hadisələrin təşkilatçıları və hərbi əməliyyatlara rəhbərlik etmiş XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda formalaşmış milli burjuaziyanın görkəmli nümayəndələrindən biri olan Sultan bəy, əfsanəvi səhra komandiri Seyid Həmid, döyüş əməliyyatlarının müvəffəqiyyətlə başa çatması üçün həyatlarını təhlükəyə atan Cağazurlu Ağamməd, Hacılarlı Ağalar, özünün hərbi bacarığını, biliyini, qabiliyyətini bu işə həsr etmiş, Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin qurucularından olan Xosrov bəy Sultanov bəlkə özləri də bilmədən, ermənilərin xəstə, xülyası dənizindən-dənizə böyük Ermənistan dövləti, türklərsiz Qafqaz niyyətlərini, ali məqsədlərini qəhrəmancasına pozublar. Bu bir tarixi həqiqətdir ki, əgər erməni terrorçuları Qarabağın dağlıq hissəsindən keçərək Aran Qarabağa daxil ola bilsəydilər, çox guman ki, onları Zəngəzur, Göyçə, Ağbaba, Qəmərli, Dərələyəz, Vedibasar kimi qədim türk torpaqlarından çıxarmaq mümkün olmazdı və ermənilərin erməni donuzunun Kürdən su içməyi reallaşa bilərdi.

Əvvəlki yazılarımızda bu tarixi hadisələrin fəal iştirakçıları haqqında qısa şəkildə məlumat vermişdik. Bu günkü yazımızda həmin hadisələrin ən fəal iştirakçılarından və əsas təşkilatçılarından olan Pircahanlı Teymur kişi haqqında dəyərli, Qarabağı unutmayan, Qarabağ dərdini qəlbində gəzdirən oxucularımıza qısa məlumat verməyi özümüzə borc bildik.

Pircahan kəndi Laçın rayonunun Minkənd, Güləbird, Şəlvə, Qorçu, Cicimli kimi ən qədim kəndlərindən biridir. Qədim oğuz eli, türk obası olan bu kənddən Laçın rayonunun ictimai-siyasi həyatında böyük xidmətləri olan əzmkar, vətənpərvər, ziyalı şəxsiyyətlər çıxıb. Rayonun yaranması və qurulmasında təhsilin, səhiyyənin, təsərrüfat sahələrinin formalaşmasında Pircahan kəndindən olan Kamal Ablasov, Rəhim Rüstəmov, Abbas Abbasov, Musa İsayev, Ayaz Abbasov, ömrünün ən gözəl, gənclik illərini doğma kəndindən kənarda, rayonun kəndlərində müəllimlik etmiş gözəl şair Əbdüləhəd Pircahanlı, 1988-ci ildən bu günə qədər, öz elindən, doğma camaatından, rahat həyat yaşamaq üçün imkan olduğu halda belə ayrılmayan Məhiyəddin İmamverdiyev tək Laçın rayonunda deyil, bütün Qarabağda ən hörmətli, dəyərli, ağsaqqallardan, ziyalılardandır.

Pircahan kəndinin ən hörmətli, müdrik, el ağsaqqallarından biri də Teymur kişidir.

Teymur Nəcəf oğlu Mərdənov 1879-cu ildə Laçın rayonunun Pircahan kəndində anadan olub. Gənc yaşlarından öz əməksevərliyi, qoçaqlığı, həmişə haqqın-ədalətin tərəfində olması, eyni zamanda təhsil alması onu yaşıdlarından fərqləndirirdi. Gənc yaşlarında ətraf kəndlərin də problemlərinin həllində fəal iştirakı Teymura xüsusi hörmət qazandırmışdı. O dövrdə yerli qəza, quberniya məmurları bu ərazidə müəyyən məsələlərin həllində Teymurla məsləhətləşməli, bəzi hallarda onunla hesablaşmalı olurdular.

Teymur kişinin doğma torpağının, elinin namus və qeyrətini çəkmək, elin qayğısına qalmaq bacarığı 1918—ci ildə Birinci Dünya Müharibəsində məğlub olmuş çar Rusiyasının bütün ərazisində olduğu kimi erməni terrorçu dəstələrinin Bakıda, Qubada, Şirvanda Azərbaycanın digər bölgələrində qırğın törətdikləri ağır bir vaxtda əliyalın, qorxu, təlaş içərisində öz ölümlərini gözləyən sadə xalqın önünə çıxmaq, onu səfərbər etmək, doğma elin, torpağın müdafiəsini təşkil etmək tarixi bir zərurət idi. Belə ağır vaxtda, müdrik ağsaqqal sözünə ciddi ehtiyac duyulduğu bir vaxtda Teymur kişi öz həyatını, müəyyən səviyyədə malını-mülkünü fikirləşmədən elin, xalqın önünə çıxdı, onlara bu ağır günündə maddi və mənəvi dəstək oldu.

Teymur kişinin tarixi xidməti ondan ibarət idi ki, o, erməni terrorçularına qarşı ayrı-ayrı kəndlərdə göstərilən kortəbii, dağınıq müqaviməti təşkilatlandırmaq, qüvvələri birləşdirmək üçün ağıllı tədbirləri müdrikcəsinə həyata keçirə bildi.

Vəziyyət o dərəcədə ağırlaşmış, mürəkkəbləşmişdi ki, hətta Sultan bəy özü dinc əhalini ərazidən çıxarmaq barədə Teymur kişi ilə məsləhətləşməli olmuşdu. Belə bir ağır vaxtda, təkbaşına, kiçik 10-15 nəfərlik dəstələrlə ermənilərə qarşı döyüşən mərd, qoçaq adamları bir yerə toplamaq, onların səylərini birləşdirmək o qədər də asan deyildi. Ona görə də Teymur kişi Pircahan kəndini tərk edərək döyüşlərin getdiyi əraziyə – Minkənd çayı boyunca, hərbi dillə desək cəbhə xətti boyunca kəndlərə gəlir. O, burada sözü keçən hörmətli ağsaqqallarla, xüsusən Kosalarlı Mərdan, Sadınlarlı Allahverdi, Minkənddə Şahsuvarlılarla görüşür. Qoçaq olduğu qədər də, qürurlu, mərd, eyni zamanda heç kəsə tabe olmayan inadkar Seyid Həmidi, Cağazurlu Ağammədi, Hacılarlı Ağaları çox çətinliklə olsa da bir yerə toplaya bilir. Xalqın bu ağır günündə aralarında olan xırda, əhəmiyyəsiz narazılıqları kənara atıb, doğma torpağın, elin namus və qeyrətini qorumağın vacib olduğunu onlara qəbul etdirə bilmişdi. Eyni zamanda Teymur kişi mənəvi dəstəklə yanaşı, maddi dəstəksiz torpaqların müdafiəsini təşkil etməyin mümkünsüzlüyünü də qabartmış və Sultan bəy olmadan müqavimətin təşkilinin qeyri-mümkünlüyünü də önə çəkmişdi.

Məhz Teymur kişinin təşkilatçılığı ilə Pircahanda Sultan bəylə o dövrün ən fəal adamlarının tarixi görüşü təşkil olundu. Görüş zamanı, nəyinki Laçının, Qarabağın, bütün Azərbaycanın, türk dünyasının ən böyük şəxsiyyətlərindən biri olan Sultan bəy öz alın təri ilə qazandığı var-dövlətini, bütün sərvətini ermənilərin bu torpaqlara buraxılmaması üçün aparılan mübarizəyə sərf ediləcəyini bildirmiş, xalqın igid oğlu, əfsanəvi qəhrəman Seyid Həmidə şəxsən müraciət edərək kafirləri məhv edib torpaqlarımıza buraxmamaq üçün ona hərtərəfli kömək göstərəcəyini bildirmişdi. Görüşdə Seyid Həmid, Cağazurlu Ağamməd, Hacılarlı Ağalar, o cümlədən Şahsuvarlıların nümayəndəsi, Kosarlı Mərdan kişi, Sadınlarlı Kərbəlayi Yusif oğlu Allahverdi iştirak etmişdilər.

Məhz bu tarixi görüş Qara göl döyüşlərinin azəri-türklərinin qələbəsi ilə başa çatmasında həlledici rol oynadı. Bu görüşdən sonra Teymur kişi Pircahana qayıtmadı, döyüşlər gedən Caqazur , Hacılar, Sadınlar, Mollaəhmədli, Minkənd kəndlərində gecə-gündüz hərbi əməliyyatların təşkili, döyüşçülərin silahla, ərzaqla təhcizatı işlərində iştirak etdi. O, xüsusən heç kəsə tabe olmaq istəməyən, ipə-sapa yatmayan Seyid Həmidin daim yanında bir komandir kimi onun əsas məsləhətçisi olmuşdu.

Qara göl döyüşləri qalibiyyətlə başa çatdıqdan sonra Teymur kişinin xalq arasında hörməti daha da artmış, onu müdrik el ağsaqqalı səviyyəsinə yüksəltmişdi.

Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra da yeni hökümət xalq arasında nüfuzuna görə Teymur kişiyə hörmətlə yanaşmış, hələ Laçın rayonu təşkil edilməzdən əvvəl 1919-1924-cü illərdə o, böyük bir ərazini əhatə edən- Abdallardan başlanmış Lalalı, Sarıbaba yaylaqlarını əhatə edən Xırmanlar, Ayıbazarı, Ərdəş və Dərəkənd, Vağazin, Pircahan, Alqulu, Böyük Seyidlər, Qaracanlı, Alpoud kəndlərini birləşdirən Pircahan nahiyyə Şurasının sədri təyin edilmişdi.

Teymur kişi öz şəxsi nüfuzundan, hörmətindən istifadə edərək, ağır 30-cu illərdə rayonda repressiyaların kütləvi hal almasının qarşısının alınmasında, bir çox günahsız laçınlıların repressiyadan xilas edilməsində fəallıq göstərib.

Teymur kişi gözəl ailə başçısı olub. Onun Şəkər adlı həyat yoldaşı və 8 övladı – 5 qız, 3 oğlu olub. Teymur kişinin oğlu Bahadur Nəcəfov, qızı Suqra Nəcəfova rayonda təhsil işinin təşkili və inkişafında mühüm rol oynayıblar. Teymur kişi 1973-cü ildə 74 yaşında vəfat edib.

Qədirbilən Laçın eli, bütün Qarabağ müdrik el ağsaqqalı, elinin, obasının namusunu hər şeydən üstün tutan Teymur kişini bu gün də iftixarla yad edir, onun xatirəsini əziz tuturlar.

Nizami İsmayıl

Torpaqlarımız taptaq altındadır . Namuslu, qeyrətli, igid ataların , gözüyaşlı, kövrək anaların qəhrəman oğulları, Azərbaycan gəncləri. Sizlərə müraciət edirəm! Ali Baş Komandanın “QARABAĞ UĞRUNDA!” əmrinə hazır olun!

Salam, Sənəm xala. Yəqin ki, məni yaddan çıxarmısan. Mən isə aradan on səkkiz il ötməsinə baxmayaraq səni unuda bilmirəm. Bu məktubu sənə Mayıs kəndindən yazıram. İndi kənddə ermənilərlə birlikdə, özü də sizin həyətdə it kimi yaşayıram. Deyirlər itin ömrü az olar, mən isə hələ də yaşayıram. Məni yaşadan Mayısın suyu, havası və sənin həsrətindir. Nə başını ağrıdım gözümü açıb səni və rəhmətlik Məhi dayını görmüşdüm. Düzünü deyim ki, həmişə sizin ailəyə sədaqətlə xidmət etməyə çalışmışam. Allah mərdiməzara lənət eləsin!.

Ermənilər Mayısı işğal edənə qədər hər şey öz axarında gedirdi. Məni həmişə əzizləyərdiniz, özünüz yediyinizdən mənə də verərdiniz. Balaca olsam da, rəhmətlik Məhi dayı bir yerə gedəndə mən onun dalınca düşər, həmişə yanında olardım. O məni heç vaxt qovmazdı. Əcəl imkan vermədi, Məhi dayı öldü. Mən öz sayıqlığımı birə – iki artırdım. Gecə də, gündüz də həyətimizi qorudum. Elə indi də qoruyuram.
... Beləcə on səkkiz il bir göz qırpımında ötüb keçdi. May ayı idi. Həyətdə mürgüləyirdim. Televizorda oynaq Azərbaycan musiqisi səslənirdi. Günortaya az qalsa da günəş məni bir o qədər qızdırmırdı. Tanış musiqi qanıma işləyir, məni xumarlandırırdı. Onu da deyim ki, burada ermənilər ancaq sizin musiqili verilişlərə baxırlar. Əslinə qalanda başqa seçimləri də yoxdur.

Musiqili proqram qurtardıqdan sonra, hər il olduğu kimi, bu il də Laçının işğalına dair veriliş başladı. Birdən səsini eşitdim və səni səsindən tanıdım. Bilmirəm, lent köhnə idi, ya televizor açıq aynabənddə, bayırda yaxşı göstərmirdi, nə isə səni pis görsəm də, səsini aydın eşidirdim. Elə sevindim ki,gəl görəsən. Dəli inək balası kimi qəfildən atılıb düşməyə başladım. Həyətdə QAZ – 53 markalı nömrəsiz maşınla əlləşən Suren onun kapot hissəsindən başını qaldıraraq kiçik oğlu Arturu səslədi və əsəbi halda dedi:

–Artur, get o itə bax, ona nəsə oldu, özünü birtəhər aparır. Sonra isə hündürdən söydü. Mən həmən dəqiqə sevincimi gizlətdim. Heç nə olmamış kimi sakit dayandım. Uşaq mənə diqqətlə baxıb geri qayıtdı və elə bir şey olmadığını atasına söylədi. Sənin səsin isə çox gur gəlirdi. Elə bil ki, ətini kəsirdilər. Köç maşınında ağlaya – ağlaya müxbirlərə necə qaçmağınızdan yerli – yataqlı danışırdın...

Deyirdin ki, ermənilər özlərini kəndə salanda biz hər şeyi atıb qaçdıq. Yaxşı ki, arada məni də yada saldın. Yoxsa səndən inciyərdim. Müxbirlərə deyirdin, elə tələsik qaçdıq ki, iti zəncirdən açmağa belə macal tapmadım. Nə isə... Məni xatırladığına görə çox sağ ol.

Teleyizorun səsi əvvəlki musiqinin ahənginə uyğun ayarlanmışdı və çox hündürdən gəlirdi. Onun səsini azaltmaq isə deyəsən yaddan çıxmışdı. Bəlkə də bu səs Sonasar kəndində də eşidilirdi.

Suren bu səsdən bezərək Arturu yenidən səslədi.

- Ay uşaq, o andıra qalmışı söndür. Müsəlmanların ağlaşması sənə qalmayıb ki?. De görüm ondan nə ləzət alırsan axı?. De mən də bilim?.
Boz eşşəyi həyət boyu dörd nala at kimi çapmağa çalışan Artur öz sevimli məşğuliyyətindən könülsüz ayrıldı və fikri eşşəyin yanında qaldığından səhvən televizor əvəzinə generatoru söndürdü. Suren işini yarımçıq qoyaraq maşından endi. Artur atasının onu vuracağından ehtiyatlandı və qaçaraq həyətdən uzaqlaşdı. Suren isə onun anasını söyərək generatoru işə saldı və deyinə – deyinə televizoru söndürdü.

Sənəm xala, indi məni diqqətlə dinlə.

Yəqin ki, eşitməmiş olmazdın. Mən itliyimlə bilirdim ki, üç gündən sonra ermənilər kəndi işğal edəcəklər. Mayıs əldən gedəcək. Sənsə ağlaya – ağlaya deyirsən ki, qəfildən yaxalandıq və qaçmağa məcbur olduq. Yenə nə isə...

Çox götür – qoy etdim, olub keçənləri olduğu kimi çatdırmaq üçün sənə məktub yazmaq qərarına gəldim.

BİRİNCİ MƏKTUB

Siz qaçandan iki gün sonra Mişni kəndi tərəfdən dəhşətli güllə səsləri eşidildi. Mən belə bir həngamə nə görmüşdüm, nə də eşitmişdim. Ac, susuz, taqətsiz olsam da, qorxu mənə güc gəldi, dartınaraq boynumdakı xaltanı birtəhər qırdım və var gücümlə Soyuq bulaq kəndinə tərəf qacmağa başladım. Ermənilər bir necə saat atəş açandan sonra kənddə adam qalmadığını anladılar. Əllidən artlq, hərbi geyimdə olan, avtomatla silahlanmış, saqqallı adamlar kəndə girdilər və Mayısı özlərindən sonra gələn ermənilərə təhvil verərək Sonasar kəndinə tərəf getdilər. Belə başa düşdüm ki, onların hələ qarşıda görüləsi işləri çoxdur. . Mayıs bax beləcə işğal olundu...

Silahlılardan kəndi təhvil alanlar isə on beş nəfər ancaq olardı. Əksəriyyəti də arvad, uşaq idi. Üç yük maşını və bir traktorda gəlmişdilər. Əyin – başlarından cin hürkürdü.

İki nəfərdən başqa qalanları kəndi talan edirdilər. Arabir eşidilən adam səslərini və söküntüyə xas olan əks, sədalı uğultunu nəzərə almasaq nisbi sakitlik höküm sürürdü. Ermənilər qorxa – qorxa, özü də tələsik işləyirdilər. Mənə elə gəlir ki, onlar bu gün də azərbaycanlıların geri qayıdacaqlarından qorxurlar və həmişə də səksəkə içində yaşayırlar. Şəxsi qənaətimə görə, iki erməninin söhbət əsnasında azərbaycanlıları həmişə öz dilinizdə, türkcə söymələri də onların sizlərdən möhkəm qorxmalarının təzahürüdür. Deyəsən filosofluq elədim. Söhbəti yayındırmayım. Fürsətdən istifadə edərək kəndə tərəf gəldim və onlara baxmağa başladım.

Hə, onu da deyim ki, biz itlər bütün dilləri eyni səviyyədə başa düşürük. Bu illər ərzində başıma gələnlərdən və çəkdiyim əzablardan sonra ermənilərdən və onların dillərindən də zəhləm getdiyini yaxşıca anlamışam. Nə isə, ürəyim doludur...

Qarətdə iştirak etməyən o iki nəfər isə köhnə xırmanın yanında, rəhmətlik Günəş nənənin evinin qarşısındakı palıd ağacının altında ucadan mübahisə edirdi. Suren deyilən biri bizim kəndi yaman gözaltı eləmişdi. Orta boylu idi. İri burunu tüklü xırda sifətinə heç yaraşmırdı. Danışanda da ağzı gön cırığı kimi açılıb yumulurdu. Bir qədər diqqətlə baxandan sonra belinin fırı çox gözə dəyməsə də, onun qozbel olduğunu anladım. Yaşı otuzdan artıq olmazdı. Elə hey deyirdi ki, bu kənd bizimdi vəssalam !. Görünür onlar qohum idilər. Söhbət edənlərdən ikincisi isə Alxaslı kəndinin daha varlı olduğunu və ora getməyi məsləhət görürdü. Suren inadından dönmürdü. O, yanında dayanmış, özündən xeli yaşlı olan, başına adətən qaynaqçılarıln istifadə etdikləri qulaqlı köhnə papaq qoymuş, saqqallı kişiyə müraciət etdi :

– Aram dayı, bu kənd hündürdə yerləşir, havası gözəldir, suyu boldur, torpağı da yaxşıdır. Mən bu kəndi çoxdan gözaltı etmişdim. Biz tərəflərdən baxanda günəşin həmişə bu kənddə çıxıb elə burada da batdığının dəfələrlə şahidi olmuşam. Günəş bu dağları həmişə qızdırır. Daha nə istəyirsən?. Sevin ki, kolxoz sədri Gena bu torpaqları arvadım Rimaya görə bizim tayfaya hədiyyə etdi. Verməsəydi nə edəcəydik?. Sualı özü də cavablandırdı:
Heç nə!. Bir bax gör müsəlmanlar nə qədər kartof əkiblər. Gorusda beş kəndi bir il bu kartofla dolandırmaq olar. Bunu yığıb sata bilsək biz bir il adam kimi dolanarıq. Birdə ki, Alxaslını Gena öz yaxın qohumlarına bağışlayıb. Baxma ki, arvadımın xalası oğludu. Sən öl, ora getsək bizi it kimi qırarlar. Onlar çoxdurlar, mən isə təkəm. Bunu həmişə demişəm, indi bir də deyirəm , sizin kimi yaxın qohumlardansa, heç olmasa daha yaxşıdı.
Aram kişi yenidən etiraz etmək istəyəndə Suren dözməyərək hirsləndi və olub – qalan pərdəni aradan götürərək ağzı köpüklənə – köpüklənə Aram kişinin yaxasından yapışdı, onu söyə – söyə maşınlara tərəf itələlədi. Hirsindən dili söz də tutmurdu, elə hey söyürdü :

– İt oğlu it, gedirsənsə elə indi get, deyə – deyə onu yerdə sürütləməyə başladı.

Aram kişi vəziyyətin ciddiləşdiyini görüb yalvarırdı.

– Suren bir qədər yumşaldı, onu buraxaraq heç nə olmamış kimi papiros yandırdı və çəkməyə başladı. Aram kişi isə yerdən qalxa – qalxa dedi:
– Suren can, bacı oğlu, sənə nə olub axı? Uşaq vaxtı səni qucağımda gəzdirdiyim vaxtlar nə tez yadından çıxdı?. Adam da dayısına əl qaldırar?. Yaxşı ki, görən olmadı, rüsvay olardıq. Bir də ki, elə mən də sən deyəni deyirəm də. Bəli, burada qalsaq bizim üçün daha yaxşı olar. Aram kişi nimdaş pambıq gödəkcəsini torpaqdan təmizləyə – təmizləyə danışırdı. Üst – başını təmizləyəndən sonra Surenə xoş gəlmək üçün sözünə davam etdi.

– Bacı oğlu, sədr Gena mənə dedi ki, İran tərəfi ilə razılaşıb, onlar tikinti materiallarına yaxşı pul verəcəklər. Bu kənddə də qırxdan artıq ev var. Sökək, verib pulumuzu alaq , dayı bacı oğlu özümüz də dolanaq, balalarımıza da bir gün ağlayaq. Sonra o Surenin yenicə evləndiyini xatırladı. Və səhvini düzəldərək əlavə etdi. Yaxınlarda sənin də övladın olaçaq. Ona gün ağlamalısan ya – yox?. Surenin gözlərində ani nifrət qığılcımı sezildi və tez də söndü. O kobud səslə dilləndi.

– A kişi, bu kəndə əhəngi həmişə mən satmışam, kəndin camaatınıı da yaxşı tanıyırdım. Bax Şirinin, Temirin, Məhinin, bir də Ədil kişinin evləri mənimdi, onlar sökülməyəcək. Ədil kişiyləsə mənim köhnə haqq – hesabım var. Düzünü bilmək istıyirsənsə sabahdan mən bu kəndə köçəcəyəm , burada yaşayacağam və öz planlarım var. Aram kişi “dəli qozbel” ləqəbli Surenin sözünü çöndərmədi. Qorxa – qorxa aranı bir qədər də sakitləşdirmək xatirinə yenə dilləndi.

– Bu gic müsəlmanlar bir qaşıq qanından qorxaraq bu qədər var- dövləti bizə qoyub qaçdılar.
Suren dözmədi, yenidən əsəbləşdi.

– Mən Qurd Heydərin oğlu, Ədil kişini yaxşı tanıyıram. Yaşı səksəni keçsə də, o, buraları qoyub heç yana qaçmaz, yüz faiz əminəm ki, o bu dağlardadır. Ədil mənim babamı öldürüb, qismət olsa mən də ondan qisasımı alacağam. İndi əsl məqamdır. Onların söhbətinə o qədər aludə olmuşdum ki, bir də gördüm ermənilərin yanındayam. Yaxşı ki, mənə fikir verən yoxuydu.

... Axşama yaxın ermənilər yüklərini tutdular. Maşınlar hərəkət edəndə mən ikinci maşının arxasınca qaçmağa başladım. Sənəm xala, həmən maşında sən qaçan zaman unutduğun və sonradansa ermənilərin qənimət kimi götürdüyü Məhi dayının motal papağı var idi. Ac-susuz olsam da, papağın iyi məni vururdu. O iydən ləzzət alırdım, ciyərlərim bayram edirdi. Maşınlar sıra ilə gedirdi, arxadan isə traktor gəlirdi. Öndə Aram kişinin, sonra isə Surenin maşını gedirdi. Maşınların tanınma nişanları Laçın rayonuna aid idi. Görünür, onlar da qənimət götürülmüşdü. Papaq ikinci maşındaydı və mən də özümdən asılı olmayaraq papağın iyi ilə həmən maşının arxasınca qaçırdım. Az bir vaxtdan sonra ermənilərin ərazisinə çatdıq.

O tərəflərdə heç olmamışdım. Gorusun birinci kəndinə çatanda ermənilər məni yenicə görürmüş kimi maşınlarda, qarət olunmuş yükün üstündə oturmuş halda mübahisə edirdilər. Əksəriyyəti müsəlman iti olduğumu söyləsələr də, ümumi razılığa gələ bilmir və mənə hələlik toxunmurdular. Ani olaraq buraxdığım bir səhv hər şeyi alt – üst etdi. Özümdən asılı olmayaraq kəndin girəcəyindəki erməni qəbiristanlığını mundarladım. Bir də onu gördüm ki, maşınları saxladılar və yerə tökülüşdülər. Əllərinə keçən daş – kəsəyi mənə tərəf ataraq ara, bu müsəlman itidir, “vurun” deyə bağırışdılar. Götürüldüm üzü Mayısa tərəf. Xala erməni istərdim ki, mənə çata bilsin. Qaç ki, qaçasan...

Bir azdan kəndimizə çatdım və hiss elədim ki, möhkəm acmışam. Bir – bir bütün evləri gəzdim. Çörək qırıntısıdan, soyutma yumurta və kartof qabıqlarından savayı yerdə bir şey tapmadım. Zalım uşaqları elə bil mənim kimi aclıqdan çıxmışdılar. Birtəhər qarnımı doyurdum, sonra yoxuşa qalxaraq Qırmızı bulağın suyundan doyunca içdim. Yoxuşdan kəndə baxanda dörd evdən başqa qalan evlərin dam örtüklərinin, qapı və pəncərələrinin alayarımçıq söküldüyünü gördüm. Lazımsız əşyalar həyətlərə tullanmış, qalanları isə qarət edilmişdi. Xala, sənə andım yoxdur, sənin canın haqqı it olsam da məni ağlamaq tutdu. Doyunca , özü də zülüm – zülüm ağladım.

Bir həftədən sonra Suren arvadı Rima ilə birlikdə kəndə köçdü və bugünədək təsərrüfatını genişləndirməklə məşğuldur. Donuzdan tutmuş toyuq –cücəyə qədər hər şey saxlayır. Kartof, bostan becərir. Istirahət üçün tikdiyi evləri yay aylarında şəhərdən yaylağa gələnlərə icarəyə verir. Evlərdə yaşamaq istəməyənlərə isə bizim Həkəri çayının kənarında çadır qurur, bir sözlə daşdan da pul çıxarır. Hətta çaydan balıq tutanlardan da çəkiyə görə pul alır.

İndi o, çox varlıdır və kənddə beş nəfər silahlı cangüdəni və ailəsi ilə birlikdə yaşayır. Yaz – payız mövsümlərində isə dayısı Aramla birlikdə otuzdan çox adamı təsərrüfatında qul kimi işlədir. Hə, onu da deyim, Surenlə birlikdə kəndə gələnlər düz bir il evləri daşlarına qədər sökdülər və bütün materialları Genanın vasitəsi ilə İrana satdılar. Suren sonradan onlarla birtəhər dil tapdı və Mayısı tam ələ keçirdi. İndi Gena da, Aram kişi də, bir sözlə, onu tanıyanların hamısı Surenə sizin dildə desək, hörmət əlaməti olaraq müəllim deyə müraciət edirlər.

Mənim çətin günlərim Suren ailəsi ilə birlikdə kəndə köçəndən sonra başladı. Əvvəlcə məni öz həyətimizdən qovmağa calışdılar. Çox cəhd eləsələr də mən getmədim. Onlara başa salmaq istəyirdim ki, mən bu həyətin itiyəm, it olaraq da bura mənim ərazimdi və gedəsi başqa bir yerim də yoxdur. Axır ki, zor gücünə olsa da sonradan bunu anladılar.

İndi onların doqquz və on yeddi yaşlarında oğlanları da da var. Zalım uşaqları elə bil it – zad görməyiblər. Bir balaca böyüyüb ayaq açan kimi hərəsi bir ağac götürüb harda görsələr məni it kimi döyürdülər. Kefləri yaxşı olanda da, pis olanda da, məni hər gün döyürlər. Əlacım yoxdu, birtəhər dözürəm. Yeməyi də gündə bir dəfə, özü də tula payı kimi verirlər. Narahat olma xala, ac qalmıram. Yemək istəyəndə kinodakı ayılar kimi bizim çaydan balıq tutub yeyirəm. Artıq vərdiş eləmişəm. Ac olmayanda da balıq tuturam. Əksər vaxtlarda da balığı ov eləmək xatirinə tuturam, bəzən isə onu heç yemirəm də. Mişnililərin gözündən uzaq. Bu çayda balığı ən çox onlar tutardılar. Hə xala, yadımdan çıxmamış mişnililərə çatdır ki, Həkəridə qızıl balıq – pəhmayı o qədər artıb ki, indi onu it də yemir. Mən onlara bələdəm, sən bunu söyləsən, mişnililər mütləq bu yerlərə qayıdacaqlar.

Heç yadımdan çıxmaz. Üç il öncə yayın əvvəllərində Suren böyük oğlu Armeni özü ilə bərabər Mayisla Mişni kəndlərinin arasında yerləşən Qırmızı bulağın üstündəki qayalığa aparmışdı. Mən də oradaydım və diqqətlə onlara baxırdım. Suren əvvəlcə qayada böyük bir xaç şəkili çəkdi. Sonra alətləri oğluna verərək xaçı olduğu kimi qayaya həkk etməyi tapşırdı. İşi başa çatdırmaq üçün ona bir ay vaxt verdi və hər gün onu yoxlayacağını söylədi. İki gündən sonra o, qayalığa getdi, maraq üçün mən də onun arxasınca düşmüşdüm. Armen orada yoxuydu, demək olardı ki, heç bir iş də görülməmişdi. Suren hirsindən öküz kimi bağırdı. Az qaldı ki, gözləri həlqəsindən çıxsın. Elə söyüşlər söydü ki, utandığımdan mən oradan qaçıb uzaqlaşdım. Suren nədənsə bu uşağın həmişə həm anasını, həm də atasını söyərdi. Düzünə qalsa sevinirdim. Bilirdim ki, Suren onu yaxşıca döyəcək. Mənim o gədədən zəhləm gedirdi. Ona görə yox ki, o hər gün məni döyürdü, ona görə ki, Gena çox şəxsiyyətsiz adamdı. Armen də Genanın eyniydi və elə bil onun burnundan düşmüşdü.

Axşama yaxın Armen üz – gözü göyərmiş, şişmiş halda həyətə gəldi. Durumundan onun vəhşicəsinə döyüldüyü hiss olunurdu. Suren onu yaxşıça döymüşdü. O, qorxusundan evə girə bilmirdi. Birdən gözü mənə sataşdı. Sınıq bel sapını götürməyi ilə məni vurmağı bir oldu. Qoca vaxtımda elə bir zərbə aldım ki, ağrıdan özüm də bilmədən Sonasara tərəf qaçmağa başladım. Haşiyədən kənara çıxaraq onu da deyim ki, Armen on bir günə işini başa çatdırdı. Sonradan Livandan gəlmiş bir erməninin göstərişləri ilə qayaya həkk olunmuş xaçı onun öz tozu və ovuntuları ilə elə köhnəltdilər ki, baxan deyərdi, bəs bu min ilin xaçıdır. Genanın və uşağın anası Rimanın təkidi ilə əskərlik çəkməmək üçün Armeni Rusiyaya qaçırdılar və indi o, Rostov şəhərində yaşayır.

Hə, sözümə davam edim. Var gücümlə Sonasara tərəf qaçırdım. Yəqin ki, sənin yadında olar. Enişdə, sizin içməli su götürdüyünüz yerdə balaca bir arx var. Suyu az olsa da, yüz illərdir qayalıqda özünə cığır açmış və bu gün də axmaqdadı. İndi o arxın içində mamır, yosuna oxşar bitkilər, kənarında isə nanə, yarpız, kəklik otu və baldırğan bitir. Nə isə , gözümü açıb gördüm ki, həmən arxın yanındayam. Oradan elə bir xoş ətirli iy gəlirdi ki, onu təsvir edə bilmirəm. O iydən ləzzət almaq üçün gərək özün burada olasan və onu olduğu kimi hiss edəsən. Sudan doyunca içdim və içdikcə bir anlığa özümü də ağrılarımı da unutdum. Sən yadıma düşdün. Enişdən yoxuşa, qaçdığın yollara baxdım. Buradan yollar yaxşı görünmürdü. Hoçaz dağlarına qalxdım. Əli bulağından isə səni Laçına aparan yollar aydın görünürdü. Elə kövrəldim ki, gəl görəsən. Nə qədər çalışdımsa ağlaya bilmədim. Gözlərimsə Laçına tərəf baxırdı. Birdən elə bil möcüzə baş verdi. İnsan kimi qışqırmaq istədim. Var gücümlə ancaq bircə kəlmə deyə bildim.

P. S. Xala ölməsəm sağ qalsam ikinci məktubumda kəndimizin coğrafiyası və tarixindən, eyni zamanda Qurd Heydərin oğlu Ədil kişinin başına gələn hadisələrdən bəhs edəcəm. Yazdıqlarımı nəvələrinə çatdırmağı unutma. Sizləri Mayısda görmək ümidi il... Səni öpüb bağrıma basıram. Hörmətlə: QURD BASAN. Laçın rayonu, Mayis kəndi. May (Mayıs) 2010 –cu il

İlham FƏTƏLİYEV

Azərbaycanın tarixi ərazilərindən biri olan Laçın bölgəsi ölkəmizin ən qədim insan məskənlərindəndir. Ölkənin cənub-qərbində, dağlıq ərazidə yerləşən Laçın şimaldan Kəlbəcər, şərqdən Xocalı, Şuşa və Xocavənd, cənubdan Qubadlı rayonları, qərbdən isə Ermənistan Respublikası ilə həmsərhəddir.

Rayonun Mirik kəndi ərazisindəki “Qaranlıq kaha”, “Bayqara” mağaraları, Hoçaz kəndindəki mağara məbəd, hələ eramızdan əvvəl I-II minilliyə aid edilən Azıx və Tağlar mağaraları ilə müqayisə edilə biləcək nadir abidələrdəndir. Bununla yanaşı, rayonun ərazisində olan qədim qaya təsvirləri, mağaralar, daş üzərində süjet xarakterli oymalar, qəbirüstü abidələr və kurqanlar, at və qoç fiqurları, həmçinin gildən hazırlanmış müxtəlif bəzək, məişət və digər əşyalar, ərazidəki Ağoğlan qəsri (IX əsr), Dəmrovlu Pir Məbədi ( XI əsr), Məlik-Əjdər türbəsi (XII əsr), Uşaq qalası (XV əsr), Kar kümbəz (XVII əsr), habelə X-XIX əsrlərə aid birtağlı və ikitağlı körpülər, eləcədə çoxsaylı su dəyirmanları və s. kimi tarixi abidələr öz memarlıq üslubu ilə qədim dövrlərdən ərazidə türk tayfalarının məskən saldığını təsdiqləyir.

Ümumilikdə, Laçın rayonunda 54 dünya və 200-dən çox yerli əhəmiyyətli qədim tarixi abidələr mövcud olub.

Ərazi çar Rusiyası dövründən başlayaraq 1930-cu ildə müstəqil inzibati rayon kimi təşkil olunana qədər Qarabağ xanlığı və Zəngəzur qəzasına daxil olub.

Əvvəllər Abdallar adlanan, 1924-cü ildən isə şəhər statusu alan Laçın şəhəri 1930-cu ildən rayon mərkəzidir. Şəhərin adı görkəmli Azərbaycan yazıçısı Tagı Şahbazi Simurq tərəfindən yaxınlıqdakı dağın adına uyğun olaraq Laçın adlandırılıb. Laçın sözü “məğrurluq” mənasını bildirir.

Laçın rayonu 18 may 1992-ci ildə erməni işğalına məruz qalıb. İşğala qədər rayonda bir şəhər, bir qəsəbə, 125 kənd mövcud olub, 48 sənaye, 63 kənd təsərrüfatı, 217 mədəniyyət, 101 təhsil, 142 səhiyyə müəssisəsi, 462 ticarət, 96 məişət, 30 rabitə, 2 avtonəqliyyat və müxtəlif təyinatlı istehsal müəssisələri fəaliyyət göstərib. Erməni işğalı nəticəsində 13745 yaşayış evi qarət edilərək yandırılıb, rayon ərazisindəki 54 dünya, 200-dən çox yerli əhəmiyyətli qədim tarixi abidələr erməni vandalizminə məruz qalıb, ictimai və şəxsi təsərrüfatlarda olan 25 min başdan çox iri və 200 min başdan çox xırda buynuzlu heyvan qarət olunub. Ümumilikdə, işğal nəticəsində Laçın rayonuna 7.1 milyard ABŞ dollarından çox ziyan dəyib, 58736 nəfər laçınlı öz doğma torpağından didərgin düşərək məcburi köçkün kimi respublikanın 58 şəhər və rayonunda məskunlaşıb.

Karabakhmedia.az Modern.az saytına istinadən hazırda düşmən işğalında olan Laçının fotolarını təqdim edir. Fotoları şəkilaltı sözlərlə əslən laçınlı olan, Karabakhmedia.az saytının baş redaktoru Ramil Cəbrayıl şərh edib.

Sarı Aşığın abidəsinin açılışı

Laçın rayonu, Kommunist küçəsi

Ağoğlan məbədi

Tarix Diyarşünaslıq müzeyi - Fotoda soldan ikinci muzeyin direktoru Solmaz Məhərrəmova, rayon partiya komitəsinin II katibi Musa Musayev, ədəbiyyatçı alim, professor Mirəli Seyidov, raykomun katibi Bəsti Nəcəfova, professor Şirindil Alışanov, raykomun şöbə müdiri Kərəm Heydərov, şairə Tərlan Göyçəli, polis zabiti Oktay Sadıqov, rayon maliyə şöbəsinin müdiri Mirsiyaf Cabbarov, rayonun baş həkimi Elçin İsgəndərov və tanınmış şair Hüseyn Kürdoğlu.

Kürdhacı (Qurdhacı) kəndi - Xalq Qəhrəmanı Sultan bəy Sultanovun və Azərbaycanın ilk hərbi naziri Xosrov bəy Sultanovun doğulduğu kənd

Sovet İttifaqi Qəhrəmanı Əvəz Verdiyevin abidəsi önündə

Həkəri çayı üzərində körpü

Qayğı qəsəbəsi (işğaldan əvvəl və sonra)

Hüsülü kəndində Həmzə Soltan sarayı (işğaldan sonra)

Laçın təbiəti

Fotoda Laçın rayonunun sosial-iqtisadi həyatının fəal iştirakçısı, ittifaq əhəmiyyətli fərdi təqaüdçü, rayonun nüfuzlu ağsaqqallarından olan Hüseyn Abdulla oğlu Abdullayevin son mənzilə yola salınması əks olunmuşdur.

Seyidlər kəndində qədim körpü

Laçın rayonunun rəhbərliyi və müharibə veteranları 1941-45 ci illərin Böyük Vətənn müharibəsində sovet xalqının qələbesinə həsr edilmiş abidənin önündə.

Pircahan kəndində Məşədi Mehralı körpüsü

Varazqun məbədi

1974 cü ilin payızında Laçın şəhərinin salınmasının 50 illik yubileyi şənliklərinə Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri Qurban Xəlilov gəlmişdi. Fotoda şəhər əhalisi ilə şəhərin baş meydanında görüşür. Və 1-ci Katib Muradxan cabbarov

Bozlu kəndi

Məlik Əjdər türbəsi

Ərdəşəvi kəndi - 701 -ci Briqada komandirinin gərargahı.

Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, Qəhrəman Ana Şərqiyyə Vəliyeva Nağdalı kəndində.

Laçınçayda yenicə fəaliyyət göstəməyə başlayan stadionda keçirilən tədbir zamanı

Laçın alayının komandiri Araif Paşayev əsgərlərlə birlikdə

Minkənd İstisu

Quşçu kəndində bulaq

Aşıq Umbay

Leninin abidəsi

Qarasaqqal sovməəsi - Ərikli kəndindən 2 km şimalda, Qarabəyli kəndindən təxminən 2,5 km cənubda yerləşir.

Malxələf kəndində qədim körpü

Xalq yazıçısı Süleymaqn Rəhimov və Şamil Əsgərov Laçın rayonunun Güləbird kəndində Sarı Aşığın məzarını ziyarər edərkən-1973-cü il

Köhnə mehmanxananın qarşısı

Ərikli kəndi

Laçın alayının əsgərləri Ana abidəsinin önündən keçərkən

Kino klub

Güləbird kəndi

1973-74 cü illər Laçında rayon partiya komitəsi binasının qarşısındakı bağçada iməclik.

Laçın şəhəri Bağca -1986-cı il.

Laçın rayon komsomol komitəsinin işçiləri.

Hacılar kəndi - 1980-ci il.

Soldan Qəzənfər Hüseynov, Zümrüd müəllimə, İsa Əhmədov, Xanlar Məmmədov, Surxay Qazaxov, Kamran Alışanov.

Alxasli kənd orta məktəbi.

XTPD-nin Laçın rayon bölməsi, komandir Rövşən Cavadov

Laçın- 1991-ci il.

Laçında əvvəllər mehmanxana olmuş, sonralar rayon rabitə qovşağının yerləşdiyi binanın qarşısındakı kiçik bağça.

Şeylanlı kəndi

Cəlal Cabbarlı və Mürsəl Şükürov . 1950 ci illər.Dağdağan bulağı

Soldan Əli Qarayev, Laçın polis şöbəsinin rəisi Akif Səlimov və Sakit Həsənov.

1941-45 abidə kompleksi

Laçın şəhərindən bir görünüş-1974-cü il

Mirik kəndi

Mişni kəndində el şənliyi

Laçın Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi

Tağım komandiri şəhid Vaqif Quliyev

Güləbird körpüsü

Laçın şəhəri
Laçın şəhəri

Sadınlar kəndində qədim alban məbədi

Minkənd istisuyu

Kürdhacı (Qurdqajı) kəndi

Ramil Cəbrayıl uşaqlıq illərində - Ələkçi kəndi

Qafar Ağayev

Heç sevmədim şəkillər həkk olunmuş məzar daşlarını... Bu dünyaya lal-dinməz daşlardan baxan kədərli üzləri, donuq baxışları...

Ölümün ən ağır yükü bir insanın qəbiristanlıqdan boylanan məzarlarını seyr etməkdir.

Həmişə demişəm, mənə elə gəlir ki, yer üzündən bir qərib, elsiz insan köçəndə bu şəhərdə soyuq yellər əsir. Hansı fəsil olursa olsun, havada bir sazaq dolaşır.

Bəlkə də həmin gün o insanın dəfn edilməsi gərəkən doğma torpağının harayı, buludların göz yaşı üşüdür məni. Adil müəllim də bu həyatdan köçəndə ölümün havasından içim titrəmişdi.

Doğmalarımı itirdikcə ürəyimin hüznü ağrıdır məni.

Dəfn edə bilmədiyim bir Vətənim, gözü yollarda qalıb ölən vətənsizlərim o qədərdir ki... Qərib insanların məzarları olmur heç vaxt, qürbətdə əmanət qoyulurlar torpağa. Onların tabutlarını əzizləri ürəklərində gəzdirirlər ölənə qədər...

Adil müəllim sakit, səssiz getdi bu həyatdan. Heç kimi incitmədən, əziyyət vermədən.

Vətənsizliyə, köçkünlüyə, yataqxana həyatına, yaşadığı hər şeyə küsdü. Ürəyinin yükünü elə evinə baxa-baxa göylərə təslim etdi.

Son nəfəsində ağlına nələr gəldi, qəlbindən nələr keçdi. Atasını, anasını cavan yaşda dəfn etdiyi qardaş məzarına aparmağı arzuladı bəlkə də...

Bəlkə son dəfə qardaşını, bacısını, qızlarını, nəvələrini, möhkəm-möhkəm qucaqlayıb ürəyinin yükünü azaltmaq istədi.

Adil müəllimin ölümə təslim olduğu yerdən nə uca dağlar, nə yaşıl çəmənlər görünür. Kaş ki görünsəydi...... Onda nəfəsi heç daralmaz, ürəyi dayanmazdı.

Dəyərli ziyalı, savadlı müəllim, gözəl ailə başçısı, yaxşı ata və sevimli baba.... Ölümünlə hər kəsi sarsıtdın, kədərləndirdin.

Günay israrla səndən yazmağımı istəyir. Sözlərim yarasana nə qədər məlhəm olacaq bilmirəm...

Amma onu bilirəm ki, sənin xiffətindən ürəyi hər an parçalanır. Günay övlad yarasını başını sənin çiyninə söykədiyi zaman unutduğu üçün, indi ona daha çətindi.

Hələ yarası təzədi, qaysaq bağlamayıb. Ölümünlə barışmır deyə, gözünün yaşı qurumur. Mən onun ağrılarını bilirəm, duyuram. Amma təssüf ki, təsəllidən başqa gücüm heç nəyə çatmır.

***
“Xalama ömründə heç bir dənə gül almısanmı?”, zarafatla hər dəfə verdiyim o suala qəribə bir gülüşlə cavab verərdin.

Yaddaşımda səni həmin gülüşünlə saxlamışam....

Kim bilir? Bəlkə də dünyanın ən gözəl güllərindən bir dəstə bağlayıb həyat yoldaşına bağışlamağı da düşünmüsən son nəfəsində...

Gülləri sevirdinmi, ya yox, bilmirəm. İndi məzarın güllərə qərq olub, susqun adam...

Səninlə vidalaşmaq hamımız üçün ağır oldu. Yerin cənnət olsun!

* * *

Adil Bəhlul oğlu Aliyev 02 mart 1952-ci ildə Laçın şəhərində anadan olub. 1974-cü ildə S.M.Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) fizika fakültəsini bitirib.
1974-cü ildən Laçın şəhər orta məktəbində müəllim kimi fəaliyyətə başlayıb. Laçın rayon Komsomol Təşkilatı pleniumunun üzvü və Rayon Komsomol Komitəsinin ştatdankənar katibi kimi ictimai vəzifədə çalışıb. Laçın rayon 127 nömrəli Texniki Peşə Məktəbində direktor müavini, Laçın rayon Partiya Komitəsinə təlimatçı vəzifəsində işləyib. 1992-ci ildə Milli Orduda komandir müavini, 1993-cü ildə Laçın rayon 40 nömrəli orta məktəbdə müəllim olub. 2006-cı ildən Laçın Rayon Təhsil Şöbəsində məsləhətçi, 2007-ci ildən müdir müavini vəzifələrində çalışıb.
10 dekabr 2017-ci il tarixdə vəfat edib.
Qarabağ müharibəsi veteran idi.
Evli idi, 2 övladı, 4 nəvəsi var.

Qönçəgül Kamalqızı

Müsahibimiz 1 №-li Sumqayıt Şəhər Xəstəxanasının urologiya şöbəsinin müdiri, əməkdar həkim Əhmədəli Həsənovdur.

Hörmətli oxucular, əvvəlcə həmsöhbətimiz Həsənov Əhmədəli (Əhməd) Abduləli oğlunun bioqrafiyasını öz dilindən eşidək:

– 1948-ci ildə Laçın rayonunun Ağbulaq kəndində anadan olmuşam. İbtidai sinfi öz kəndimdə oxumuşam. Kim qışda arana köçüb gedirdisə, onun evini qışda məktəb edirdilər. 2 müəllimimiz vardı: Bəbir müəllim və Camal müəllim. I-III siniflər və II-IV siniflər paralel idi. Radio yox, işıq yox, çıraq işığında oxuyurduq, amma yaxşı çalışırdıq. IV sinfi qurtarandan sonra Leninkənddə (indiki Qarakeçdi) VII sinfi bitirdım.

Kəndimizdə orta məktəb yox idi. Minkənd kəndində isə orta məktəb vardı. Bizim vaxtımızda 11 illik idi. XI sinfi də burada başa vurdum. 1966-cı ildə indiki Azərbaycan Tibb Universitetinin müalicə-profilaktika fakültəsinə qəbul oldum. 1973-cü ildə ali tibb məktəbini müvəffəqiyyətlə qurtardım. İlk interna bizim vaxtımızda başladı. Məni Cavadzadənin kafedrasına göndərdilər. 1 il urologiya ixtisası üzrə interna keçdim. O kişi də, Allah rəhmət eləsin, çox tələbkar, bilikli adam idi.

1974-cü il avqustun 1-dən taleyimi Sumqayıt şəhərinə bağladım. Deməli, mən bura gələndə 2 uroloq var idi: İbadov, bir də erməni Xaçiyev. Mən, demək olar ki, hazırlıqlı gəlmişdim. Düzü, ona qədər urologiya heç inkişaf da etməmişdi. 1975-ci ildən 1 №-li Sumqayıt Şəhər Xəstəxanasının urologiya şöbəsinin müdiriyəm. Sumqayıt camaatına xidmət etmişəm. Hətta rəhmətlik Cavadzadə uroloji xəstəliklə bağlı Sumqayıtdan onun yanına gedənlərə “Bura nəyə gəlmisiz? Əhməd Sumqayıtdadır də” – deyərdi. Çalışıb uroloji xidməti yüksəltdik. Bildilər ki, Sumqayıtda uroloq da var. Elə o vaxtdan bu vaxta qədər xalqımıza tibbi xidmət göstəririk. Bir neçə dəfə attesstasiyadan keçmişəm, ali dərəcəli uroloqam. Sözün düzü, elmin dalınca düşmədim. Müxtəlif ölkələrdə qurultaylarda olmuşam. Ümumiyyətlə, urologiya sahəsində ən son yenilikləri öyrənməyə və tətbiq eləməyə çalışmışıq.

– Doktor, o vaxtlar indiki kimi repititor yanına getmək yox, xüsusi hazırlıq kursları yox. Tibb Universitetinə qəbul zamanı “konkurs”dan keçməyin də öz çətinlikləri. Belə bir şəraitdə ucqar dağ kəndindən gələn abituriyentin respublikanın ən reytinqli ali məktəbinə qəbul olması asan idimi?

– Təbii ki, asan deyildi. Amma buna təəccüblənmək də doğru olmazdı. Minkənd kəndindən çox savadlı adamlar çıxıb. Orada müəllimlər can yan-dırır, şagirdləri yaxşı hazırlayırdılar. Əlavə hazırlıq yox idi. Minkəndin özündən nə qədər həkimlər, başqa sahələr üzrə tanınmış alimlər olub. Amma öz kəndimizdə 1-ci həkim mənəm. İndi 5-6 nəfər var. Deyim ki, müəllimdən çox şey asılıdır. Müəllimi həmişə ali bir insan, müqəddəs hesab eləmişik. Müəllim bizim üçün ideal idi. Dərsə getməyəndə axşam müəllim evə gəlir, harada olmağımızla maraqlanır,valideynlərimizdən dərsə gəlməməyimizin səbəbini öyrənirdilər. Bizi daha yaxşı oxumağa həvəsləndirirdilər. Bunların da nəticəsi olaraq elm, savad qazanırdıq. Biliyə zaval yoxdur. Kim deyirsə ki, bilirdim, ay qiymətimi elə kəsdilər, belə kəsdilər, boş söhbətdir. Kim bilirsə keçir.

– Universitet illərini necə xatırlayırsız? Yadınızda daha çox kimlər və necə qalıb?

– Yadımda daha çox qalan anatomiya kafedrasının müdiri, professor Kamil Balakişiyevdir. Çox təmənnasız bir adam idi. Tramvayda gedəndə biletini başının üstündə tuturdu ki, hamı görsün, tələbələr ona bilet almasınlar. Kafedrada gözəl bir anatomiya muzeyi yaratmışdı. Dünyada anatomiyaya aid elə bir preparat yox idi ki, həmin muzeydə olmasın. Çox ideal bir adam idi. Uşaqlar çalışırdılar ki, o kişiyə imtahan versinlər. Çünki bir sualın cavabını bilməsəydin, amma “professor, oxumuşam, yadımdan çıxıb” – desəydin, o sualı təzədən sənə başa salar, heç olmasa bir “3” yazardı. “Oxumamışam” – deyən tələbəni isə bağışlamazdı.
Bir də Adil müəllim vardı. Rəhmətlik çox yaxşı adam idi. Həkimlik fəlsəfəsindən yazmışdı. Dərsdə mühazirə oxumaqla kifayətlənməz, həyatdan da danışardı. Yaxşı insan, yaxşı həkim olmaq üçün bizə tövsiyələrini verərdi. O qədər alicənab bir adam idi ki, hamı onu çox istəyirdi. İndi də yadımızdan çıxmır elələri. Tələbədən nəsə uman müəllimlər də vardı. Amma əksəriyyəti yaxşı müəllimlər idi. Pis müəllimlər də yavaş-yavaş sıradan çıxırlar.

– 1966-cı ildən çıxdığınız kəndlə, kənd camaatı ilə necə əlaqə saxlayırdınız?

– Hər il yayda kəndə gedirdim. Mən kəndə çox bağlı adamam. Yaşlı insanlarla görüşürdüm. Evimiz heç vaxt qonaqsız olmurdu. Kəndə gedəndə mənim şərəfimə xüsusi qonaqlıq verilərdi. Qohumlar, dostlar yeyib-içib gedirdilər. Boş vaxtlarımda yoldaşlarla Ağdərə çayının qırağına gedirdim. O qədər mənzərəlidir ki... Bir tərəfdən dağlardır, bir tərəfdən qayalar. Gur çaydır, axıb gedir, yuxarıda da qartallar adamın başının üstündə qıy vururlar. O mənzərədən, sakitçilikdən həzz alırdıq. Saatlarla orada otururduq. Sonra dostlar gəlirdi, torla balıq tuturduq. Özü də bizdə farel balıq idi, başqa balıq olmurdu.
Bir dəfə Hacıxanlı çayında (Şəlvə çayının Hacıxanlı kəndindən keçən hissəsi) torla balıq tutub gəldim sizin kəndə – İmanlara, rəhmətlik Zərifə xalamgilə. Bizim camaat çox qonaqpərvərdi. Laçın camaatı kimi qonaq-pərvər camaat mən heçarda (heç bir yerdə) görməmişəm. Kəndə getdiyim günlərdə boş vaxtım olmurdu. Gəlirdilər, görüşürdülər, qonaq çağırırdılar. Getməyəndə də inciyirdilər. Unudulmaz günlər idi. Şəhərə qayıdanda da rəhmətlik nənəm aş bişirirdi. Adını da qoyurdu “ayrılıq aşı”. Gözümüzdən yaş gələ-gələ yeyirdik. Adam kənddən ayrılmaq istəmirdi. Təəssüflər olsun ki, o kəndə gedə bilmirik, təkcə xatirələr qalıb.

– Uşaqlıq dostlarınla əlaqələriniz qalırmı?

– Görüşürəm həmişə. Uşaqlıq dostu heç vaxt unudulmur. Bu dostluğun əvəzi yoxdur. Uşaqlıq illərində Cəfərqulu adlı dostum vardı, qaçqınlıqda itkin düşdü. Nadir vardı, uzun illər şofer işlədi. Mən birinci dəfə maşın sürməyi onun “QAZ-51”-ində öyrəndim. O da, uşaqlıq dostum Şükür də rəhmətə gedib. Bir sözlə, taytuşlarımın çoxu qalmayıb.

– Laçınlılar qaçqınlıqdan əvvəl də, sonra da sizin yanınıza çox gəlirdilər. Bir həkim kimi camaatımızın sağlamlıq durumunu necə qiymət-ləndirirsiniz?

– Qaçqınlıq çox ağır bir dərddi. Son vaxtlar, demək olar ki, hər gecə o yerləri yuxuda görürəm. Bizim camaat də elə bilir ki, Əhməd həkimdən yaxşı həkim yoxdu. Ağcabədidən, Bərdədən, Yevlaxdan tutmuş hər yerə səpələniblər. İmkanımız daxilində kömək eləyirik. Sağlamlıqlarının keşiyində dururuq. Kövrəlirik, söhbətləşirik. Axırda da deyirik ki, dövlətimizin hərbi gücü artır, möhkəmlənir. Cənab Prezidentimizin köməyi ilə dədə-baba yurd-larımıza qayıdacağıq.

Bizim kənd Ağbulaqdı. Kəndin yuxarı tərəfindən bulaq çıxırdı. Çıxan kimi də çay əmələ gətirirdi. Bu bulağın suyu aşağıda 5-6 dəyirman işlədirdi. Respublikanın hər yerini gəzmişəm, o cür gur suyu olan bulağa rast gəlməmişəm. Qonaqlar da gələndə deyirdim gəlin mərc gələk, görüm kim bar-mağını 1 dəqiqə o bulaqda saxlaya bilər. Suyu buz kimi idi. Hər kəs o bulaqdan qapısına su çəkmişdi. Müasir evlər tikilmişdi, hamının vəziyyəti yaxşılaşmışdı, kasıb adam qalmamışdı. Bizim camaat qeyrətli camaatdı, zəhmətkeşdi. İndi də Ağcabədidə inşa edilmiş Taxtakörpü qəsəbəsində qalırlar. Yayda gedirlər Daşkəsənə. Çətin şəraitdə, alaçıqda yaşayırlar, mal-heyvan saxlayırlar. Yayda Daşkəsənə – camaatımızın yanına gedirəm. Alaçıqda 10 gün qalmaqla bir balaca təskinlik tapıram. Kəndimizin iyini buradakı camaatımızdan alıram. Başqa heç yana, sanatoriyaya, kurorta getmirəm.

– Alaçıqda olan vaxtı da sizə həkim kimi müraciət edənlər olurmu?

– Əlbəttə, müraciət edənlər olur. Mən də müalicə yazıram, məsləhətlərimi verirəm. Bircə əməliyyat edə bilmirəm, çünki əməliyyat üçün şərait yoxdur. Daşkəsənə qardaşım Vaqiflə gedirik. Bunun da məclisdə yaxşı deyib-gülməyi, “onektod” söyləməyi var. Həm də kənd icra nümayəndəsidir. Özümlə aparıram ki, camaatın şikayətlərini də eşitsin.

– Bir uroloq kimi müşahidələrinizi də bizimlə bölüşərdiniz. Son vaxtlar uroloji xəstəliklər artıbmı, azalıbmı?

– Son vaxtlar böyrək daşları çoxalıb. Ola bilər ki, əvvəllər də çox olub, amma ultrasəs, kompüter tomoqrafiya, maqnit rezonans müayinələri indiki səviyyədə olmadığına görə vaxtında aşkarlanmayıb. Böyrəkdə və bədənin digər üzvlərində isə şiş xəstəlikləri doğrudan da artıb. Bəlkə də havayla, süni qidalarla əlaqədardır. Hərə bir fərziyə deyir. Ürək, şəkər xəstəlikləri də çoxalıb. Həkimin vəzifəsi odur ki, xalqına xidmət eləsin, insanların sağlamlığını qorusun.
Həkimlik praktikasında nə qədər adamlar sağaltsan da, sağalda bil-mədiyin xəstələr da olur. Tək məndə yox, bütün həkimlərdə belədir. Müalicə etdiyim xəstənin ölümünü həmişə çox pis qəbul edirəm. O qədər ağır qəbul edirəm ki, heç vaxt yadımdan çıxmır. Yaranan bir gün gedir, bu, təbiətin qanunudur. Bir var əlacı olan, bir də var əlacı olmayan xəstəlik. Hərdən belə hallarla qarşılaşanda deyirəm ki, mən niyə həkim oldum. Həkimin ən sevincli anı odur ki, xəstə gəlib deyir ki, sağ ol, sağalmışam, evə gedirəm. Dünyada bizim üçün bundan böyük xoşbəxtlik yoxdur. Çoxu məktub yazır, zəng edir. Bəziləri minnətdarlığını şeirlə bildirir. Hərdən məndən şeir yazıb-yazmamağımı soruşurlar. Deyirəm vallah elə şeir yazanlar olub ki, mən şeir yazsam, onlarla müqayisədə çox gülməli çıxar. Həmişə Səməd Vurğunu misal gətirirəm. Hansısa bir işlə o işi bacaran məşğul olmalıdır. Dad yarım-çıq əlindən. Həkimlik də belədir.

– Gənc həkimlərlə münasibətiniz, onlara inamınız necədir?

– Həmişə çalışmışam ki, gəncləri irəli çəkəm. İndiyədək 15 nəfər uroloq yetişdirmişəm. Həkimlikdə bilikdən də çox təcrübə vacibdir. Bəziləri çalışıb onu qazanır. Amma bəziləri institutu qurtaran kimi deyir ki, mən həkiməm. Zaman keçdikcə yavaş-yavaş nəzəri biliklərini tətbiq etməyə başlayır və anlayır ki, hələ heç nə bilmir. Təcrübəsi olmayan adam institutu əla qiymətlərlə qurtarsa da, haradasa 1-2 il kursda olsa da, hələ kamil həkim deyil. Bir dəfə müəllim xəstəni tələbənin yanına gətirir ki, diaqnoz qoysun. Tələbə əlini xəstənin qarnına qoyan kimi deyir ki, apendisitdir. Sonra xəstəni akademik müayinə edir. Qarnına baxır, siptomlarını yoxlayır, xəs¬təni bir saat sorğu-suala tutur. Axırda o da deyir ki, apendisitdir. Tələbə bildirir ki, bunu mən də demişdim də. Müəllim üsə diaqnozun qoyuluşunda tələs¬məməyi məsləhət görür, çünki başqa xəstəliyin də ola biləcəyini söyləyir. Həkimlikdə səhv eləmək ağır məsələdir. Gərək səhv eləməyəsən. İndiki bəzi gənc həkimlər təəssüf ki, tələsirlər. Hətta bilmədiklərini də bildiklərini deyirlər. Təki xəstələri olsun. Bu isə düzgün deyil. Bacardığın işdən yapışmalısan, bacarmadığını əvvəlcə etiraf etməlisən, sonra öyrənməlisən.
Bu yaxınlarda nəvəmin qolu sınmışdı. Apardım bir professorun yanına. Özümü təqdim elədim. O özü bu sahəni yaxşı bilirdi. Amma professor məni 3-cü mərtəbədə başqa bir həkimin yanına göndərdi. Halbuki o özü bilikli mütəxəssis idi, uğurlu əməliyyatlar edirdi.

Həmin həkimin yanına getdim və əməliyyat da müvəffəqiyyətlə keçdi. Mənim özüm də xəstəni müayinə edəndə diaqnozu dəqiqləşdirirəm. Görsəm ki, müalicə edə biləcəyim xəstədir, götürürəm, əgər bacarmıramsa yönəl-dirəm başqa yerə.

– Bir az da xəstə-həkim münasibətlərindən danışaq...

– Mənə hərdən zəng edirlər ki, bu xəstəyə yaxşı bax. Mən ona zəng edirəm ki, qardaş, həkimlə xəstədən bir-birinə yaxın heç kim yoxdur. Sən əgər həkimsənsə, bu da xəstədir. Xəstə inciyər də, küsər də, narazı da qalar, kövrək də olar, ancaq sən bütün hallarda ona qayğı ilə yanaşmalısan. Hə-kimlə söhbət zamanı hansısa xəstə bir balaca ümidlənmirsə, deməli, o, yaxşı həkim deyil. Xəstə olub ki, mənimlə dalaşıb da, ağır söz də deyib. Qətiyyən reaksiya verməmişəm. Öz işimi görmüşəm, sonra gəlib ki, həkim, bağışla. Sən həkimliklə məşğul olursansa, hər şeyə dözməlisən. Rəhmətlik Emin Əfən-diyev – o vaxtı kafedra müdiri idi – bizə ilk mühazirəsində demişdi: “Həkimlik, yaxşılıq yaşasa qoşa, Səni də sevdirər, qaldırar başa”.

Həkim olmaq azdı, yaxşı insan olmaq lazımdır. Yaxşı insan deyilsənsə, yaxşı həkim ola bilmərsən. 20 il əvvəl müalicə etdiyim insanlar var ki, indi də zəng edirlər, həkimlərini unutmurlar. Bizim xalq çox qədirbilən xalqdır.

– Uzun illər göstərdiyiniz xidmətin müqabilində insanların sevgisini qazanmaq, dövlət tərəfindən mükafatlandırmaq necə hissdir? Əməkdar həkim fəxri adına layiq görüləndə hansı hisslər keçirdiniz?

– Çox yaxşı hissdir, sevindiricidir. Allah-taala Prezidentimizin canını sağ eləsin. Mənim əməyimə, o cümlədən bütün səhiyyə işçilərinə verilən ən yük-sək qiymətdir. Mən böyük qürur hissi keçirirəm ki, ömrümün bu yaşında mənə bu ad verildi. Ən böyük sevincimizi Prezidentimizin ətrafında birləşib torpaqlarımızı azad etmək arzumuz reallaşanda yaşayacağıq inşallah. İndi hamımız işğal günlərindən danışanda ağır hisslər keçiririk.

– Laçınlılar qaçqınlıqdan əvvəlki illərlə müqayisədə indi daha çox xəstələnirlər sanki...

– Xəstəlikləri əmələ gətirən ilk səbəb sinir sistemidir, fikirdir, qaçqınlıq dərdidir. Əvvəllər Laçında xəstələr az olurdu. Xəstəliyin çoxu fikirdən əmələ gəlir. Laçınlı xəstələr yanıma gələndə özümü bir anlıq kənddə hiss edirəm. Qucaqlaşırıq, dərdləşirik, sevinc-kədər qarışıq incə hisslər keçiririk. Ağbulaqdan gələn adam olanda elə bilirəm Ağbulaqdayam. O qədər təsir eləyir ki... Doğma yurd həsrətini sözlə ifadə etmək mümkün deyil.

– Övladlarınızdan yolunuzu davam etdirən varmı?

– Həkimlik həm çox şərəfli, həm də çətin və əzablı bir sənətdir. Xəstə yaxşı olanda sevincinin həddi-hüdudu olmur. Ayrı cür olanda çox ağır hiss¬lər keçirirsən. Bəlkə də ona görə mən uşaqları həvəsləndirmədim bu sahəyə. Özüm çox çətin günlər keçirmişəm. Ağır xəstələr olanda günlərlə xəstəxa-nada qalmışam. Oğlumun biri hərbi sahədə xidmət göstərir, biri isə Sumqayıt Şəhər İcra Hakimiyyətində işləyir. Qızım bank sahəsində çalışır. Nəvələrim var. Hamı kimi mən də nəvələrlə uşaqlaşıram. Rəhmətlik atam zəhmli adam olub. Onun bir dəfə də bizi qucağna almağı yadıma düşmür. Nəvələr olanda boynuna alırdı. “Dövlətdə dəvə, övladda nəvə” deyimi elə-belə yaranmayıb.

Minkənddə bizim bir qohum vardı – Yelmar kişi. Yoldaşına Saçlı bibi deyirdilər. Çox nazlı bir qadın idi. Oğlu Müzəffər, gəlini Məxluqə ilə qalır-dılar. Onların Saçlı bibinin yanında ixtiyarları yox idi ki, uşaqlara bir kəlmə söz desinlər. Bunların Süsən adlı ağlağan bir qızı vardı. Yaxşı xatirimdədir, bir qış günü idi. Biz də onlara qonaq getmişdik. Peçin qırağında oturmuşduq. Saçlı bibinin yanında oturan Süsən başladı mızıldamağa, düz bir saat kirimədi. Atayla ana da Saçlı bibinin yanında dinə bilmirdilər. Birdən Saçlı bibinin də səbri tükəndi. Süsənin üzünə bir şapalaq vurdu: “Kopaqqızı bəsdi də, sən nə qədər ağlayassan?”. Müzəffər qayıtdı ki, “əlinə qurban olum, bunu bayaqdan elə də”. Bu misalı ona görə çəkdim ki, gənc nəslə örnək olsun. O dövrdə böyüklərin yanında uşağın üstünə qışqırmaq da ədəbsizlik sayılırdı.

– Bizlərdə dədə-baba dostluğu da həmişə müqəddəs olub. İndi o dostluğu qoruyub saxlaya bilirikmi?

– Atam ailənin kiçik oğlu olub, özü də yetim böyüyüb. Anası Abtabın himayəsində tərbiyə alıb. Biz ona “ay nənə” deyirdik. Atam həddi-buluğa çatandan sonra, baxmayaraq ki, kasıbçılıqıydı, kəndə qonaq gələn hər kəsi evə gətirirdi. Ağbulağa gələnlərin elə biri yox idi ki, bizdə çörək kəsməsin. Atam boya-başa çatdı, kolxoz sədri, 20-25 il kənd sovet sədri işlədi, həddindən artıq dostları oldu. O dostların hamısını atam çörəklə qazanmışdı. Bizim evdə çörək kəsən adamlarla əlaqələri üzmürdü. Şəlvə zonasına ən əziz dostu Qovuşuqdan İsgəndər dayı idi. Atam yaxşı at minən idi, İsgəndər kişinin də yaxşı atları olurdu. Biri-birinə at bağışlayırdılar. Yalan olmasın, maşının 60-ıyla yorğa yeriyən atlar. Həmin atları 40 gün içəridə bağlayıb arpa verirdilər. İçəridən çıxardandan sonra o atları minmək hər oğulun işi deyildi.

İmanlarda rəhmətlik Alı dayı, Qaraca dayı, Daşlıda Xasay kişi atamın yaxın dostları idi. Atam həmişə onlara, onlar da bizə gəlib-gedirdilər. Min-kəndin bazarına yol bizim kənddən keçirdi. Bazara gələnlər Abduləli kişinin evində çörək kəsməmiş getməzdilər.
Gedib-gəlməyəndə yolu kol-kos, şax-şəvəl basır. O vaxtın dostları tə-mənnasız dostlar idi. Bir də dostda nöqsan axtarsan, dostluq edə bilmərsən. Dost dostun nöqsanını üzünə deməlidir, bağışlamalıdır.

İmişli rayonundan bir kirvəmiz var idi. Məşədi İbrahim. Bizim dağlara gəlirdilər. 70 ildən sonra da bu kirvəlik, bu dostluq davam edir. Dostluq doğ-rudan da çox gözəl nemətdir.

– Siz Laçında doğulsanız da, həyatınızı Sumqayıtsız təsəvvür etmək mümkün deyil. Bu barədə nə deyərdiniz?

– Sumqayıtın səhiyyə sistemində elə bir həkim, tibb işçisi olmaz ki, mənim onunla münasibətim yaxşı olmasın. Sumqayıt camaatı da məni yaxşı ta-nıyır. Deyim ki, sumqayıtlılar əməksevər, çətinliyə sinə gərən, hər cəhətdən çox yaxşı insanlardır. Demək olar ki, 1974-cü ildən buradayam. Bugünədək eyni müəssisədə, eyni şöbədə işləmişəm. Əmək kitabçamda 2 əmr var. Biri internaturadan çıxmağım, biri də bura həkim təyin olunmağım barədə əmrdir. Sumqayıt camaatını çox sevirəm. Onlar da mənə həmişə böyük hörmət və ehtiram göstərirlər. Gəncliyim burada keçib. Yaşlı çağlarım da burada keçir. Sumqayıt mənim üçün doğma şəhərdir. Son 1-2 ildə Sumqayıt sürətlə in-kişaf edib. Heydər Əliyev Mərkəzi, giriş yolları möhtəşəmdir. Cənab Prezident özü dedi ki, dənizkənarı parkı bir ildə yaratmaq möcüzədir. Sağ olsun icra başçımız, yaxşı işləyir, bütövlükdə Sumqayıta, o cümlədən də səhiyyəyə doğma münasibət bəsləyir. Gəlir, baxır, iradlarını bildirir, tapşırıqlarını verir. Çox razıyıq. Sumqayıt bir ailə kimidir, hamı bir-birini tanıyır.

– Bəlkə gözlədiyiniz hansısa sualı sizə vermədim. Son olaraq o suala cavabınızı eşitmək istərdim.

– Siz əhatəli suallar verdiniz. Amma mənim ən böyük nisgilim yenə də Laçındır, itirilmiş torpaqlarımızdır. Ən böyük arzum budur ki, Allahın izni, xalqımızın birliyi, Prezidentimizin qətiyyəti və ordumuzun gücü ilə bu həsrətə son qoyulsun. Mərhum şairimiz Məzahirin bir şeiri yadıma düşür:

Qarşımda dayanıb göz dağı kimi,
O dağın o üzü bizim Vətəndi.
Çıxar dəsmalını bir ağız ağla,
Bu qəm göz yaşısız çətin ötəndi,
O dağın o üzü bizim Vətəndi.

Səs verməz səsinə, ha qışqır, çağır,
Nə qədər çətindir, nə qədər ağır.
Allah, qayalara yenə qar yağır,
Elə bil anamın saçında dəndi,
O dağın o üzü bizim Vətəndi.

Sizə də minnətdaram ki, vaxt ayırıb gəlmisiz. Bu, mənə həm də ona görə xoşdur ki, Laçında boya-başa çatan insanlarla həmsöhbətəm. İstəyirəm ki, arzularımız gerçəkləşsin, Laçına qayıdışımız tezləşsin.

Söhbətləşdi: Arif MƏMMƏDLİ

Azərbaycanda muzey işinin tarixindən danışarkən xüsusi qeyd olunmalıdır ki, bu sahəyə diqqət və qayğı ümummilli lider Heydər Əliyevin fəaliyyətində mühüm yer tutmuşdur. O, xalqımızın əsrlər boyu yaratdığı sərvətin – mədəni dəyərlərinin toplanılması, qorunması və daha da zənginləşdirilməsi üçün əməyini əsirgəməmişdir. 1970-ci illərdən başlayaraq respublikamızda müxtəlif profilli muzeylərin yaradılması, fəaliyyət göstərən muzeylərin zənginləşdirilməsi buna parlaq misaldır.

1979-cu ildə respublika hökuməti tarix və mədəniyyət abidələri ilə zəngin olan Laçın rayonunda Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi yaradılması barədə qərar qəbul etdi.

1980-ci ildə muzeyin yaradılması üçün toplama işinə başlandı. Həmin ildən muzeyə rəhbərlik mənə tapşırıldı. Laçın Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi fondunun zənginliyi, nadirliyi, ekspozisiyasının baxarlılığı ilə seçilirdi.

Muzeyin yerləşdiyi bina tarixilik baxımından qiymətli idi. Bu bina 1924-cü ildə Laçın şəhərinin salındığı dövrdə, Azərbaycan memarlığı üslubunda inşa edilmiş, fasadı rəngli şəbəkə üsulu ilə işlənmişdi. Muzeyin ekspozisiyasının sahəsi 360 kv.m., 9 zaldan ibarət idi. Bundan əlavə muzeyin həyətində 360 kv.m-lik sahədə də açıq səma altında ekspozisiya fəaliyyət göstərirdi. Burada Laçın rayonunun qədim daş plastikasını özündə əks etdi-rən sənət nümunələri nümayiş etdirilirdi. Muzeyin fondunda 5 minə qədər əşya mühafizə olunurdu.

1989-cu ildə rayonun Güləbird kəndində XVII əsrdə yaşamış bayatı ustadı Sarı Aşığın xatirə muzeyi istifadəyə verildi. Həmin xatirə muzeyinə muzeyimiz tərəfindən Sarı Aşıqla bağlı 150 əşya bağışlanmışdı.

Laçın rayonunun tarixi, etnoqrafiyası, arxeologiyasına aid materiallardan, həmçinin maddi və mənəvi mədəniyyət, sənətkarlıq nümunələrindən ibarət unikal əşyalar 1992-ci ilin may ayının 18-də Ermənistan Respublikasının torpaqlarımıza təcavüzü nəticəsində talan olundu, Ermənistana daşındı. Açıq səma altında fəaliyyət göstərən daş muzeyi sındırılaraq məhv edildi.

Hazırda ermənilər talan etdikləri muzey əşyalarını dünya ictimaiyyətinə erməni maddi-mədəniyyət nümunələri kimi təqdim edərək bir sıra ölkələrdə nümayiş etdirirlər.

Ermənilər ərazi iddiaları ilə yanaşı, indi də işğal etdikləri rayonlarda özbaşına qazıntılar aparır və qədim tariximizə aid tapıntıları öz adlarına çıxırlar. Onlar daha bir xəyanətə əl atmış, Laçın rayonunun Sonasar kəndi ərazisindəki qədim qəbiristanlıqda apardıqları dırnaqarası “kəşfiyyat” zamanı əldə etdikləri tapıntıları İrəvanda Ermənistan Tarix Muzeyinə vermişlər. Bu barədə internet saytlarında ermənilərin özləri tərəfindən məlumat yayılmışdır. Bu əşyalar arasında qızıl, gümüş, bürüncdən hazırlanmış müx-təlif bəzək əşyaları vardır.

Mətbuatın yazdığına görə, həmin xəzinənin ümumi dəyəri 23,3 min ABŞ dolları dəyərində qiymətləndirilmişdir. Erməni xislətinə aid bir mə-sələni də qeyd etmək lazım gəlir. Belə ki, Ermənistanın rəsmi dairələri ilə Dağlıq Qarabağ separatçıları arasında bu dəfinə üstündə qalmaqal başlayıb. Tərəflərdən hər biri bu xəzinəyə sahib olmaq istəyir.

Qeyd olunmalıdır ki, hələ XIX əsrin sonlarında Laçın rayonu ərazisindən tapılmış bir sıra maddi-mədəniyyət nümunələri bu bölgənin qə¬dim məskənlərdən biri olduğunu göstərmişdir. Burada tarixin müxtəlif mərhələ-lərini özündə əks etdirən zəngin abidələr aşkar edilmişdir. Onlar əsasən təbii mağaralardan, siklop tikililərdən, qədim yaşayış yerlərindən, təknə, küp, daş qutu, katakomba qəbirlərindən, qayaüstü təsvirlərdən, suvarma sistemlərindən, müdafiə qalalarından ibarətdir.

Bu abidələrdən tapılmış, e.ə. III minilliyə aid çoxlu gil qab qırıqları, dən daşları, dəvəgözü və çaxmaq daşlarından düzəldilmiş bıçaqlar və ox uc-luqları qədim Tunc dövrünə, həmin dövrdə yaşamış əkinçi-maldar tayfaların iqtisadi və ictimai həyatına dair qiymətli tarixi mənbələrdir.
Hələ 1896-cı ildə Laçında tapılmış bir əşya – yuxarı hissəsində satirik teatr maskası təsvir edilmiş tunc lampa Peterburq Arxeoloji Komissiyasına aparılmışdır.

1924-cü ildə Laçın rayonunun Mirik kəndi ərazisində köhnə şəhər yeri açılmış və oradan 82 ədəd gümüş sikkə tapılmışdır. Bu sikkələrin 39 ədədi Səfəvi hökmdarları I Təhmasibin, 3 ədədi II İsmayılın hakimiyyəti dövrün-də, yəni hamısı XVI əsrdə zərb olunmuş, digər 39 ədəd gümüş alman tale-rinin də XVI əsrə aid olduğu elmi sübutlarla təsdiq edilmişdir.

Məlumdur ki, tarixin yazılmasında qəbir abidələri müstəsna əhəmiyyət kəsb edir.

1925-ci il avqust ayının axırlarında Laçın şəhərinin baş küçəsində kooperativ binasının özülü qoyularkən böyük daş plitədən düzəldilmiş, üstü də həmin ölçüdə digər plitə ilə örtülmüş qəbirlər çıxmışdır. Onlar bir-birinin üstündə üç cərgədən ibarət idi. Bu isə ərazidə uzun əsrlər boyu yaşayışın davam etməsini sübuta yetirir. Həmin qəbirlərin birinin yanında isə 5 ədəd əzilmiş qızıl sikkə tapılmışdır. Bu qızıl sikkələr Bizans imperatoru XIII Konstantin Dukenin (bəlkə də XII və ya XI Duke) imperator I İsaak Komnepin (1057-1059) oğlunun hakimiyyəti dövrünə aiddir.

1983-cü ildə isə Laçın rayonunun Əhmədli kəndində Azərbaycan Səfə-vilər dövlətinə aid dəfinə tapılmışdır. Həmin dəfinənin içərisində I Sultan Süleyman və I Sultan Hüseynin hakimiyyəti dövründə Təbriz, Həmədan, Xoy, Naxçıvan, Gəncə və Şamaxıda zərb edilmiş gümüş pullar olmuş¬dur. Laçın Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyində saxlanılan bu dəfinə də (225 ədəd) ermənilər tərəfindən qarət edilmişdir.

Bunları deməkdə məqsədimiz Laçın rayonunun Azərbaycan xalqına məx¬sus maddi-mədəniyyət abidələri ilə zəngin bir bölgə olduğunu göstər-məkdir. Və bu cür dəfinələrin tapılması təbiidir. Bu ərazi ən qədim yaşayış məskəni olmaqla, eyni zamanda burada mədəniyyət və iqtisadiyyat inkişaf etmiş, Azərbaycanın böyük şəhərləri və digər ölkələrlə sıx ticarət əlaqələri olmuşdur. Məlum həqiqətdir ki, həmin dövrdə bu yerlərə hələ erməni ayağı dəyməmişdi. Belə olan halda tapılmış maddi-mədəniyyət nümunələrini on-ların öz adlarına çıxması gülüncdür.

Bunları nəzərə alaraq belə hesab edirik ki, vaxtilə və hazırda Laçından və Azərbaycanın digər işğal olunmuş ərazilərindən Ermənistana aparılmış maddi-mədəniyyət nümunələri YUNESKO-nun mədəniyyət sərvətlərinin qaytarılması barədə Beynəlxalq Konvensiyalarının tələblərinə uyğun olaraq ölkəmizə qaytarılmalıdır.

Bir zamanlar respublikamızın ən zəngin muzeylərindən biri hesab olunan Laçın Rayon Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi 1992-ci ildən Bakı şəhə¬rində N.Nərimanov rayonu Əliş Quliyev adına 2 saylı Texniki-peşə liseyinin 20 m2 sahəsi olan bir otağına sığınaraq öz fəaliyyətini bərpa etmişdir.
Əsas fəaliyyəti toplama və yığım işindən ibarət olan muzey bununla kifayətlənməyərək bu illər ərzində toplanmış əşyaların hesabına çoxsaylı sərgilər təşkil etmiş, idarə, müəssisə, məktəblərlə sıx əlaqə yaratmış, ekskursiyalar keçirmiş, məruzə və mühazirələrlə ictimaiyyət qarşısında çıxış etmişdir. Muzeyin fəaliyyəti dəfələrlə Azərbaycan Dövlət Televiziyasında və mərkəzi mətbuatda işıqlandırılmış, işinə müsbət qiymət verilmişdir.

Muzeydə “Müstəqilliyimiz əbədidir”, “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti – 94”, “Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin laçınlılarla görüşü”, “Laçın foto yaddaşlarda”, “Erməni vandalizmi” adlı sərgilər, Laçının işğalı gününə, Milli Qəhrəmanlarımıza və s. həsr edilmiş tədbirlər keçiril-miş, məktəblilərə ekskursiya xidməti göstərilmişdir.

Toplama işi ilə bağlı mətbuat və televiziyada əhaliyə müraciət edilmiş, rayonun tarixini, etnoqrafiyasını özündə əks etdirən materialların muzeyə təqdim olunması sahəsində təbliğat işi gücləndirilmişdir.

Solmaz MƏHƏRRƏMOVA,
Əməkdar mədəniyyət işçisi,
tarix elmləri doktoru

Müsahibimiz Laçın şəhərinin Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilməsindən sonra ilk icra başçısı olmuş dəyərli ziyalımız, memar Azər Məmmədovdur.

- Azər müəllim, xoş gördük, necəsiniz? Havalar da yaman isti keçir, neyləyirsiniz?

- Dözürük də, neyləyək ki, həyatdı, istisi də var, soyuğu da. Soyuğa da dözürük, istiyə də, köçkünlüyə də. Nə bilim, qismətimiz bu imiş, köksüz ağac kimiyik. Mən həmişə demişəm ki, laçınlılar kökünün üstündə deyil, çıxarılıb bir başqa yerdə əkilən ağaca bənzəyir. Biz kök ata bilmirik, ona görə də yaşlı nəslimizin çoxu gedib, Laçının itkisi həddindən çox olub. Bir dəfə biri dedi ki, “Laçın, Laçın” deyirsiz, nədi ey bu dağ camaatı... Bir epizodu xatırlatdım. İçərişəhərdə ofisim vardı. Metroyla gedib-gəlirdim. Bir dəfə metronun çıxışında dilənən qadın gördüm. Laçında şəhər sovetinin sədri işlədiyim vaxt bir-biriylə çəpər, yol davası eləyən iki qonşu qadından birinə oxşatdım. Özü də davakar olmayan, sakit, haqlı hesab etdiyim qadına. Sarsıldım, narahatlıq keçirdim. Geri qayıdıb o birisi keçiddən çıxdım. Baxdım ki, o deyil, elə bil çiynimdən ağır bir yük gö- türüldü, yüngülləşdim. Bax laçınlı budur, ən çətin anda da qürurunu saxlayır, özünü sındırmır, əyilmir.

- Sizi Laçın ictimaiyyəti yaxşı tanıyır, ancaq istərdik ki, haqqı- nızda bioqrafik məlumatları öz dilinizdən eşidək.

- 1954-cü ildə Hoçaz kəndində anadan olmuşam. Qardaşım 1959-cu ildən Sumqayıt şəhərində işləyirdi, qısa müddətdə orada mənzil almışdı. 1961-ci ildə kənddə cəmi 1 ay məktəbə getmişdim ki, qardaşım məni özümlə Sumqayıta apardı, 1-ci mikrorayonda yeni açılmış 5 nömrəli məktəbdə təhsil almalı oldum. Bəlkə də memarlığa, incəsənətə marağıma Sumqayıtdakı dərnəklərin təsiri oldu. 7-ci sinifdə oxuyanda qardaşım xəstələnmişdi. O vaxtlar Sumqayıtda çox sayda kimya zavodları tam gücü ilə işləyirdi. Bu zavodların atmosferə buraxdığı zəhərli qazlar şəhərin havasını çox acınacaqlı hala salmışdı. 1967-ci ildə Sumqayıta qonaq gəlmiş atam bu vəziyyəti görüb məni də, qardaşımın ailəsini də Laçına qaytardı və mən 7-8-ci sinfi Hoçazda, 9-10-cu sinifləri isə Laçın şəhərindəki 1 №li orta məktəbdə oxudum. 1971-ci ildə orta məktəbi bitirib Politexnik İnstitutunun (indiki Texniki Universitet) memarlıq fakültəsinə daxil oldum. 1975-ci ildə Politexnik İnstitutunun inşaat prozasında İnşaat Mühəndisləri İnstitutu (indiki Memarlıq və İnşaat Universiteti) yaradıldı və mən 1976-cı ildə İnşaat Mühəndisləri İnstitutunu bitirib Laçın rayon rəhbərliyinin rəsmi tələbnaməsi əsasında 1976-cı ilin oktyabr ayından Laçın rayonunun baş memarı kimi əmək fəaliyyətinə başladım. 1984-cü ildə Laçın Səhər Soveti İcraiyyə Komitəsinin sədri seçildim. 1989-cu ildə rəhmətlik Muradxan Cabbarov Zəngilan rayon Partiya Komitəsinin I katibi vəzifəsindən azad olunduqdan sonra Laçına qayıtdı və onun işlə təmin olunması zərurəti ortaya çıxdı. Bir neçə idarə rəhbərinə başqa işə keçib tutduğu vəzifəni Muradxan müəllimə vermək təklif olunsa da, heç biri daşıdığı vəzifədən könüllü şəkildə getmək istəmədi . Bu məsələni eşidib o dövrdə Laçın Rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi vəzifəsində işləyən rəhmətlik Xanlar müəllimin yanına getdim və Muradxan müəllimin rayonumuzda, xüsusilə də Laçın şəhərində böyük zəhməti olduğunu, ağsaqqalığını nəzərə alıb könüllü olaraq daşıdığım vəzifəni ona vermək istədiyimi bildirdim. Mənim təklifim Xanlar müəllim üçün gözlənilməz oldu, dedi ki, sən cavansan, yaxşı mütəxəssissən, işindən də razıyıq, get öz işində çalış, biz Muradxan müəllimi münasib işlətəmin edəcəyik. Mən isə təkid edib Muradxan müəllimlə baş memar kimi daha çox iş görmək imkanım olacağını bildirdim. Xanlar müəllim, nəhayət, mənim təklifimlə razılaşdı. Bir neçə saatdan sonra məni kabinetinə çağırtdırdı. Muradxan müəllim də orada idi. O mənə bildirdi ki, Muradxan müəllim sənin könüllü olaraq Şəhər Sovetinin sədri vəzifəsini ona vermək istədiyinə inanmır. Mən Xanlar müəllimə dediklərimi yenidən təkrarladım. Lakin Laçınımızı respublikanın ən gözəl şəhərinə çevirmək arzumuzu həyata keçirmək məlum Qarabağ hadisələri ilə əlaqədar mümkün olmadı.
Sonra da Rayon İcraiyyə Komitəsi, Rayon Partiya Komtəsi ləğv olundu, yeni İcra Hakimiyyəti Aparatı yarandı, onda mən də oldum İcra Hakimiyyətində şöbə müdiri. 1990-91- ci illərdə İcra Hakimiyyətinin tikinti şöbəsinin müdiri olaraq şəhərin abadlığından çox, müdafiə obyektləri ilə əlaqədar işlərlə məşğul oldum. Təəssüflər olsun ki, Laçın torpağında şərəfli ölüm əvəzinə, 1992-ci ilin may ayında mənə Bakı şəhərində məcburi köçkünlük taleyi qismət oldu. Laçınlıların bir xeyli hissəsi “Yeni Günəşli” massivində hələ su, kanalizasiya xətləri qoşulmayan, tikintisi başa çatdırılmamış binalarda yerləşmişdi. Mən də bu massivdə məskunlaşanlardan biri idim. Bir neçə laçınlı ilə Suraxanı Rayon İcra Hakimiyyəti başçısının qəbuluna getdik, vəziyyəti ona izah edib bildirdik ki, qanuni, qanunsuz, yığışmışıq bu binalara, siz onsuz da bu binalara su, kanalizasiya xətləri çəkməlisiniz. Göstəriş verin tikinti təşkilatları binaların kanalizasiya, su xətlərini təcili düzəltsinlər, məskunlaşmış əhaliyə isə toxunmasınlar. Laçın işğaldan azad olunan kimi biz həmin mənzilləri sizə qaytaracağıq. (Çox təəssüf ki, o vaxtkı icra başçısı bizə verdiyi sözə əməl etdi, biz isə indiyədək verdiyimiz sözü yerinə yetirə bilməmişik. Nə Laçını işğaldan azad etmişik, nə də mənzilləri geri qaytarmışıq). İcra başçısının yanından çıxanda bizimlə olanlardan bir nəfər dedi ki, laçınlılar bu gün Milli Məclisin qarşısına toplaşırlar, gəlin biz də ora gedək. Milli Məclisin qarşısına gəldik. Orada 400-500 adam toplaşmışdı. Milli Məclis rəhbərliyi ilə əlaqə yaradılmış və qərara alınmışdı ki, toplantı iştirakçılarından 7 nəfər nümayəndə seçilsin, həmin nümayəndələr toplantı iştirakçılarının tələb və istəklərini Milli Məclisin rəhbərliyinə çatdırsınlar. Biz oraya çatanda qəbula girəcək 6-cı nümayəndənin kimliyi müzakirə olunurdu. Maşından düşdüyümü görənlər mənim də nümayəndələrin tərkibinə salınmağımı təklif etdilər və mən də Milli Məclis rəhbərliyi ilə görüşmək üçün seçilmiş 6 nəfər nümayəndə ilə qəbul otağına getdim. Bizi o vaxtlar millət vəkili, Prezidentin müşaviri Arif Hacıyev qəbul elədi. Müzakirənin əsas mövzusu hələ də müvəqqəti məskunlaşmaq üçün yer tapmayan, aralıqda qalan əhalinin məskunlaşmasına dövlət səviyyəsində kömək göstərmək, qanuni-qanunsuz məskunlaşmış əhalinin məskunlaşdığı binalardan Laçın rayonu işğaldan azad olunanadək çıxarılmaması barədə əlaqədar orqanlara rəsmi göstəriş vermək, Laçını işğaldan azad etmək idi. Arif bəy toplantı iştirakçılarının bu tələblərinə anlayışla yanaşdı və bizdən xahiş etdi ki, bu gündən sonra qapıların sındırılaraq yeni mənzillərin özbaşına tutulmasına, xüsusilə də rusların mənzillərində məskunlaşmaya yol verilməsin. Bu faktlardan Rusiya bizim əleyhimizə istifadə edə bilər. O, məskunlaşmamış əhalinin boş yataqxanalarda, pansionatlarda yerləsdirilməsi və bu günədək məskunlaşmış əhalinin məskunlaşdığı mənzillərdən çıxarılmaması barədə əlaqədar dövlət qurumlarına göstəriş veriləcəyini dedi. Müzakirə olunacaq məsələlər bitdiyinə görə, ayağa qalxıb qəbul otağından çıxmaq istərkən Arif bəy bizə müraciət edərək soruşdu ki, kimin Laçına icra başçısı təyin olunmasını istərdiz? Sual hamı üçün gözlənilməz oldu. Hamı təəccüblə Arif bəyə baxdı.

- Sizə verəcəyimiz növbəti sualın üstünə gəlirsiniz.

- Bu, nağıllarda quş uçurtmaq məsələsinə bənzəyirdi (Gülür). Bizim üçün bu sual doğrudan da gözlənilməz idi. Sovet hakimiyyəti dönəmində rayon rəhbərliyi yuxarılar tərəfindən müəyyənləşdirilər, formal olaraq yerlərdə təsdiqlənərdı. Bizim Xanlar müəllimin işdən çıxarılacağı barədə də məlumatımız yox idi. Bir neçə nəfər Xanlar müəllimin yaxşı adam olduğunu, elə onun öz vəzifəsində saxlanmasını məqsədə müvafiq saydılar. Arif bəy dedi ki, indi yeni siyasi hakimiyyət iqtidara gəlib. Köhnə icra başçısı mütləq dəyişilməlidir. Bir neçə laçınlının adı çəkildi və mənim adım da bu siyahıya düşdü. Laçınlı nümayəndələr mənim uzun müddət rəhbər dövlət orqanlarında işləməyimi, həm laçınlıların məni, həm də mənim laçınlıları yaxşı tanıdığımı bildirdilər. Arif bəy müzakirəni dayandırıb adları çəkilən namizədlər barədə düşünəcəklərini deyib bizimlə xudahafizləşdi.

İki gündən sonra məni Prezident Aparatına çağırdılar. Prezident aparatında məni Ərazi İdarəetmə şöbəsinin müdiri, dövlət müşaviri A.Hacıyev və dövlət katibi P.Hüseynov qəbul etdi. Söhbətimiz çox qısa oldu. Arif bəy dedi ki, biz Bakı şəhərində yaşayan nüfuzlu və tanınmış laçınlılarla məsləhətləşmələr apararaq qərara gəlmişik ki, sizi Laçın rayonuna icra başçısı təyin edək. İstərdik ki, sizin bizim bu təklifə münasibətinizi eşidək. Dedim ki, Laçın rayonu yoxdur, işğaldadır, olmayan rayona necə icra başçısı qoyursunuz? Bunu anlamıram, hərə dağılıb bir tərəfə. Pənah bəy dedi ki, narahat olma, Laçının işğaldan azad olunması dövlətin vəzifəsidir və biz bu yaxınlarda Laçını da, Qarabağımızı da işğaldan azad edəcəyik. Sənin əsas vəzifən Laçın əhalisini öz yurd yuvalarına qaytarmaq və rayonun dağılmış infrastrukturunu qısa müddətdə bərpa etmək olacaqdır. Bu missiyanı yerinə yetirə biləcəksənmi? Onlarda belə bir fikir yaranmışdı ki, Laçın camaatını ora qaytarmaq çətindir. Elə bilirdilər ki, biz bir ucqar yerdən qaçıb gəlmişik, burada qalmağa bəhanə axtarırıq. Onları inandırdım ki, belə problem olmayacaq. Dedim ki, Laçın işğaldan azad olunandan sonra əhalimizin 90-95 faizi öz yurd-yuvalarına qayıdacaq, buna heç bir şübhəniz olmasın. İnfrastrukturun bərpası isə mənim üçün çətin olmayacaq, bu məsələni sizin köməyinizlə inşaallah həll edərik. Əsas məsələ Laçının işğaldan azad olunmasıdır. Sonra Arif bəy dedi ki, biz sənin Laçının icra başçısı kimi təqdimat mərasimini Ağcabədidə keçirmək istəyirik, necə fikirləşirsən, oradakı əhali səni qəbul edəcəkmi? Bildirdim ki, laçınlılar mənə qarşı hörmətsizlik etməzlər, arxayın olun, heç bir problem olmayacaq. Ertəsi gün Nazirlər Sovetinin sədr müavini Gülməmmədovla birlikdə vertalyotla Ağcabədi şəhərinə getdik. Ağcabədinin İcra Hakimiyyətinin akt zalında Laçının aktivləri toplaşmışdı. İcra başçısı rəhmətlik Xanlar müəllim, Rayon Sovetinin sədri Səlim müəllim və rayonun idarə, müəsissə rəhbərləri də orada idilər. Gülməmmədov tədbiri açıb Prezidentin fərmanını oxudu, mənə uğurlar diləyərək qarşıda duran vəzifələrdən qısa danışdı. Sonra Xanlar müəllim söz alıb mənim təyinatımın hamının ürəyincə olduğunu və lazımı köməklik göstərəcəklərini bildirdi. Səlim müəllim, digər çıxış eləyənlər də barəmdə xoş sözlər söylədilər. Axırda söz alıb dedim ki, bir neçə namizədin içərisindən mənim icra başçısı təyin olunmağımin bir əsası var, o da doğma Laçınımızın işğaldan azad olunması yolunda uzatdığım əli bu gün hamının tutacağına əminlikdir, bu da günümüz üçün ən önəmli məsələdir. Bakıdan gəlmiş qonaqları vertalyotla geriyə yola salıb rayonun Ağcabədidə yerləşən qərargahına gəldim. Qərargah üzvüləri ilə söhbət edib vəziyyətlə tanış oldum. Durum təsəvvür etdiyimdən dəfələrlə ağır idi. Gecə Ağcabədənin mənə tanış olmayan istisində çarpayıya uzanıb səhərədək “nədən başlayım?” sualı ətrafında düşünməyə başladım. Məndə olan məlumata əsəsən, cənubdan Laçının Cicimli-GüləbirdSuarası istiqamətindəki, şimaldan isə Şamkənd zonasındakı kəndlərimiz hələ isğal olunmamışdı. Birinci növbədə bu kəndlərin müdafiəsini möhkəmlətmək, ermənilərin hücumunun qarşısın almaq lazım idi. Bunun üçün isə respublikanın 60-dan çox rayonuna səpələnmiş əhalini axtarıb tapmaq, rayonun dağılmış infrastrukturunu bərpa etməkdən ötəri ayrıayrı rayonlara səpələnmiş idarə, müəsisə işçilərinin Ağcabədi rayonunun Taxtakörpü qəsəbəsində işə çıxması lazım idi. Adətən iyun ayında arandan yaylağa köç eləməli olan mal-qara və qoyun-quzu sürüləri Ağcabədinin bu cırhacır istisində ortalıqda qalmışdı. Bu azmış kimi yaylaqda olan mal-qara və qoyun-quzu sürüləri də yaylaqdan qışlağa tökülmüşdü. Mal-qara və qoyun-quzu arasında qızdırma başlamışdı. Hansı vasitə iləsə yaylaq yeri alanlar isə mal-qaranı, qoyun-quzunu daşımaq üçün maşın tapa bilmirdilər. Sürücülər idarə etdikləri maşınlarına ailəsini, yorğan-döşəyini yığıb hansısa rayona aparmışdılar. Hələlik yerləri məlum deyildi. Doğma torpaqlarımıza təcavüz edən mənfur ermənilərin qarşısını almaq üçün isə səfərbərlik elan edib əli silah tutanları orduya cağırmaq lazım idi. Hələlik ümidimizi könüllülərə bağlamışdıq. Bunları fikirləşdikcə hansı yükün altına girdiyimi indi dərk edirdim. Bütün bu fikirlər altında dan yerinin ağardığını hiss etdim və yadıma bir lətifə düşdü: - Bir nəfər dəli olmuş inəyini bazara aparır. Başlayır inəyi tərifləməyə. Bir alıcı yaxınlaşıb inək yiyəsindən soruşur ki, qardaş, bu inəyin əgər dediyin kimi təriflidirsə niyə satırsan? İnəyin nöqsanını de, alım. İnək yiyəsi deyir ki, qardaş, əgər inəyi alsan bu gündən mənim çırağım sönəcək, sənin çırağın isə yanacaq. Alıcıya bu cavab xoş gəlir və inəyi alır. Gecə yatmaq istərkən görür ki, bu gün aldığı inək böyürür.

Lampanı götürüb tövləyə gələn kimi inək səsini kəsir. Kişi qayıdıb yatmaq istərkən inək yenə böyürür. Çırağı götürüb tövləyə qaçır. İnək kişini görən kimi səsini kəsir. Beləliklə, kişi səhərədək lampanı yandırıb inəyin yanında oturur. Səhər dan yeri ağaranda inək satan kişinin inəyin nöqsanı barədə dediyi sözlər yadına duşur. Və kişinin nə dediyini indi anlayır. Dan yerinin ağardığını görüb mən də o vaxt anladım ki, rəhmətlik Xanlar müəllimin çırağını söndürüb, mənim çırağımı yandırıblar. Geriyə yol yox idi. İlk növbədə Güləbirdə getdim. Güləbirdli Vaqif könüllüləri başına toplayıb Güləbird, Cicimli, Qazıdərə, Suarası, Fərəcan, Xanalılar, Səfian və Türklər kəndlərini müdafiə edərək bu kəndlərə ermənilərin girməyinə imkan verməmişdi. Güləbird körpüsü üzərindəki “Bayatı” pavilyonu bu kəndləri müdafiə edən hərbiçilərin qərargahına çevrilmişdi. Vaqif Laçında qalıb vuruşan hərbiçilərin real vəziyyətdə komandiri idi. Mən Vaqiflə görüşüb ona yuxarıda sadaladığım kəndlərimizin ermənilər tərəfindən işğalına yol vermədiyinə, laçınlı könüllüləri başına toplayıb Laçın adına vuruşduğuna görə təşəkkür etdim. Güləbird istiqamətində vuruşan hərbi hissələrə hər cür köməklik göstərəcəyimi, onu bu hərbi qüvvələrə rəsmi komandir təyin etdirəcəyimi söylədim. Bakıya qayıdan kimi Vaqifin ətrafına toplaşıb Laçında vuruşan hərbiçiləri Qubadlıda yerləşən hərbi briqadanın tərkib hıssəsi kimi rəsmiləşdirdim və Vaqifi bu hərbi hissəyə komandir təsdiq etdirdim. Güləbirddən qayıdarkən yolüstü Qubadlıya döndüm. Qubadlıya yeni təyin olunmuş icra başçısı Baxış həkimlə görüşdüm. Güləbird istiqamətində Laçın kəndlərinin ermənilərdən müdafiəsi Qubadlı rayonunun təhlükəsizliyi üçün çox mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. Ona görə də Baxış həkim mənim gəlişimdən cox sevindi və Laçın kəndlərini qoruyan hərbiçilərin Vaqifin rəhbərliyi ilə Qubadlıda yerləşən hərbi briqadanın tabeçiliyinə verilməsi onun da ürəyincə oldu. Cəbhə xətlərindəki vəziyyət barədə qarşılıqlı məlumat mübadiləsindən sonra Baxış həkim məndən soruşdu ki, bəs Xanlıq kənd məktəbində yerləşən laçınlı hərbiçiləri neyləyək? – Düzü, biz onları tərkisilah etmək üçün yollar axtarırıq, lakin bir az ehtiyat edirik. Kənd əhalisi onlardan çox narazılıq edir, təcili bu məsələni də həll etməliyik, - dedi. Mən, doğrusu, çaşıb qalmışdım, Xanlıq kəndində bizim hərbiçilərin olmasından xəbərsiz idim. Baxış həkimdən məsələnin nə yerdə olduğunu ətraflı öyrənib bu məsələni həll edəcəyimə söz verdim və təcili olaraq oradan Xanlıq kəndinə qayıtdım.

Məktəbdə 60 nəfərə yaxın laçınlı hərbiçi vardı, əsgərlər məni görüb toplaşdılar və çıxılmaz vəziyyətdə qaldıqlarını bildirdilər. Rəhmətlik Vaqif Salmanov hamını sakitləşdirib əvvəlcə məni Laçın Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı təyin olunmağım münasibəti ilə təbrik etdi, sonra isə vəziyyət barədə bildirdi ki, bizi nə Qubadlı hərbiçiləri aşağı, nə də Vaqif Güləbirdə buraxır, demək olar ki, mühasirə vəziyyətindəyik. Qubadlı camaatı bizə düşmən kimi baxır. Ərzağımız qurtarıb. Çox pis vəziyyət yaranıb. Yaxşı ki, gəldiniz, yoxsa bu vəziyyətin axırı silahlı münaqişə ilə nəticələnə bilərdi. Oradan birbaşa müdafiə nazirinin müavini general Bərşadlının yanına gəldim. Vəziyyəti danışdım. Onunla məsləhətləşib qərara gəldik ki, peşəkar hərbiçi, kapitan Tahir Süleymanova mayor rütbəsi verib (Tahir Naxçıvanski adına hərbi məktəbi və Rusiyada tank qoşunları üzrə ali hərbi məktəb bitirmişdi) Laçın alayına komandir təyin edək və onun rəhbərliyi ilə alayın Xanlıq kəndində qalmış hissəsini yenidən komplektləşdirib Kəlbəcər istiqamətində vuruşan hərbi briqadanın tabeçiliyində şimaldan döyüşə buraxaq. Güləbirdli Vaqifin rəhbərliyi ilə cənubdan Laçın istiqamətində döyüşən könüllü hərbiçiləri isə Qubadlıda yerləşən hərbi briqadanın tabeçiliyinə verib əlavə qüvvələr hesabına cənub istiqamətini möhkəmləndirək. General Bərşadlının məsləhəti ilə mən prezident aparatına gəlib, o vaxtlar prezidentin səlahiyyətlərini həyata keçirən İsa Qəmbərlə görüşdüm və general Bərşadlı ilə məsləhətləşdiyimiz təklifi ona danışdım. İsa bəy məni təmkinlə dinlədikdən sonra müdafiə naziri Rəhim Qazıyevə telefon açaraq təkliflərimi qısa olaraq ona söylədi və dedi ki, mənim fikrimcə, ağılabatan təklifdir. Rəhim Qazıyevə bu təklifi araşdırıb müvafiq tədbir görmək üçün tapşırıq verdi. Bakı şəhərində Bünyad Sərdarov küçəsində dəyərli şairimiz Malik Fərrux və onun qardaşı Əjdər İbrahimov Laçından Bakıya köçüb gələn köçkünlərin məskunlaşdırılmasına yardım üçün qərargah yaratmışdılar. Bu qərargahın əhalimizin Bakıda yerləşdirilməsində böyük rolu oldu. Mən də qərargaha getdim, əhalimizin məskunlaşdırılması ilə əlaqədar vəziyyətlə tanış oldum. İcra Hakimiyyətinin 2 nümayəndəsini qərargahda qoyub onlara əhalinin Bakı şəhərindəki boş binalarda, pansionatlarda və yataqxanalarda yerləşdirilməsi üçün qərargaha köməklik göstərmələrini, Bakıda və ətraf yaşayış məntəqələrində məskunlaşmış əhalinin siyahısını tərtib etməyi tapşırdım. Özüm həmin gecə Ağcabədiyə qayıtdım. Orada “aqraprom” rəhbərliyi və bir neçə təsərrüfat rəhbərinin iştirakı ilə mal-qaranın və qoyun-quzunun qış yataqlarından respublikanın işğal altında olmayan dağ rayonlarının ərazilərinə köçürülməsi üçün təcili təkliflər hazırlamalarını tapşırıb Kəlbəcərə yola düşdüm. Toğana kəndindən Murovdağın aşırımınadək yol boyu yurd-yuvalarını, ev-eşiklərini tərgidib həyatda qalmaq üçün ümidlərini dikdikləri mal-qaralarını qarşılarına qataraq təşviş və hüzn içərisində hara getdiklərini heç özləri də bilmədən asta-asta Gəncə istiqamətində hərəkət edən, sifətlərindən yorğunluqları aydın görünən laçınlılarla rastlaşırdıq. Rastlaşdığımız hər bir köçün yanında maşını saxlayıb onlarla hal-əhvallaşırdıq. Bəziləri məni rayonumuzun rəhbər işçisi, bəziləri isə memarı kimi tanıdıqlarından (onların mənim Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı təyin olunmağımdan xəbərləri yox idi) rayonumuzun rəhbərlərinin onları niyə taleyin ümidinə buraxmalarını, niyə kəndlərimizin mənfur ermənilər tərəfindən işğalına imkan verdiklərini hələ də başa düşmədiklərini bildirirdilər. Mən isə təsəlli verərək yaxın müddətə onların öz yurd-yuvalarına qaytarılacaqlarına ümid verməyə çalışır, bu yay mövsümünü mal-qaralarını, qoyunquzularını elə bu yaylaqlarda saxlamalarını tövsiyə edirdim. Bir çoxları artıq Murovun şimal yamacında özlərinə düşərgə yeri seçmiş, tezliklə Laçına qayıtmaq ümidi ilə buralarda gözləmək qərarına gəlmişdilər. Mən bu düşərgə yerlərini dəftərçəmdə qeydə alır və düşünürdüm ki, Ağcabədiyə qayıdan kimi bu insanlara ərzaq yardımı göndərim. Kəlbəcərə çatanadək gördüklərim və bu günahsız insanların yollarda başlarına gələn müsibətlər barədə mənə söylədiklərindən cox sarsılmışdım. Düşünürdüm ki, dünənədək dinindən, irqindən, milliyyətindən asılı olmadan qapısına tanımaza-bilməzə qonaq kimi təşrif buyuran hər kəsə (hətta erməniyə) öz son tikəsini verməyə hazır olan bu insanların, görəsən, günahları nədir?! Kəlbəcərə çatıb öz əməlləri ilə Laçınımıza həmişə hörmət, şərəf gətirən, ürəyi Laçınla döyünən eloğlumuz, o vaxtlar Kəlbəcər rayon prokuroru işləyən Muxtar Nəcəfovla görüşdüm. Muxtar müəllimlə birgə gedib Kəlbəcərlə Laçının sərhəddində yerləşən Ağ duzlaq aşırımına çıxdıq. Buradan Laçının əksər kəndləri çox aydın görünürdü. Görunən kəndlərin əksəriyyətində yenicə yandırılmış evlər tüstülənirdi. Təbiətın yaratdığı bu gözəlliyə və bu gözəllik içərisində min bir zəhmət hesabına tikilib başa gəlmiş evlərin yanmasına baxmaq çox ağır idi. Muxtar müəllim bu mənzərəyə dözə bilməyib kövrəldi və gözləri yaşardı. Doğrusu, mən də Muxtar müəllimə baxıb kövrəldim və mənim də gözlərim doldu. Biz dayandığımız yüksəkliyin yaxınlığındakı çadırdan bir nəfər silahlı polis işçisi çıxıb bizə tərəf gəldi. O bizə yaxınlaşanda onu kənardan tanıdım. Mən Şəhər İcraiyyə Komitəsinin sədri işləyəndə kommunal təsərrüfatı idarəsində qaynaqçı işləyirdi. Laçın şəhərinin abadlaşmasında çox böyük zəhməti vardı. Sonralar məlum Qarabağ hadisələri başlayandan isə Laçın polisinin ən ağır döyüşlərində həmişə ön sırada duranlardan idi. Horadiz istiqamətində gedən döyüşlər zamanı qəhrəmancasına həlak oldu. Ölümündən sonra Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adı verilib. Ruhu şad olsun! İsrafillə görüşdükdən sonra o bir neçə laçınlı polislə kəşfiyyat məqsədi ilə burada olduğunu, Zabux körpüsünədək gedib kəşfiyyat apardığını bildirdi - “Ay Azər müəllim, bir az qüvvə olsa biz gedib Laçına girə bilərik”. Mən də - “Qüvvə gəlir, möhkəm durun, qüvvə gəlir. İnşallah, səninlə birgə Laçına girəcəyik” - dedim. Kəlbəcərə qayıdıb rayon rəhbərliyi ilə və orada yerləşən hərbi briqadanın komandiri polkovnik Zaur Rzayevlə görüşdüm. Vəziyyət barədə xeyli söhbət etdik. Laçın hərbi alayının və Laçın polis batalyonunun onun briqadasının tərkibində şimaldan Laçına girmək barədə yuxarılarla razılaşdırılmış təkliflərimiz ürəyincə oldu. Zaur müəllim mənə bildirdi ki, Laçın əhalisinin bir hissəsinin Kəlbəcərdən gəlib keçməsi buranın camaatında da xeyli xof yaratmışdı. Çox çətinliklə bu xofu aradan qaldırıb Kəlbəcər əhalisinin köçməsinin qarşısın ala bilmişik. İndi sizin bura gəlməyiniz, xüsusilə də Laçın döyüşçülərinin, polislərinin bura gəlməsi Kəlbəcər əhalisinin bizə inamını daha da artıracaq. İlk növbədə Laçın polisi Akif Səlimovun rəhbərliyi ilə Ağ duzlaq aşırımından Kəlbəcər üzdə yerləşən yol evində toplaşdı. Sonra Laçın ərazisinə keçib Qorçu kəndində döyüş qərargahı yaratdı. Bu qüvvələr şimal istiqamətindəki bir neçə kənddən erməniləri qovub çıxardaraq mövqelərini möhkəmləndirməyə başladı. Bir neçə gündən sonra isə pesəkar zabit heyəti ilə təmin olunmuş, əksəriyyəti laçınlılardan ibarət komplektləşdirilmiş hərbi alay Kəlbəcərə gəldi. Biz bu alayı Zülfüqarlı kəndindəki məktəb binasında yerləşdirdik. Zaur Rzayev mənə dedi ki, briqadada bu alayı silahlandırmağa ehtiyatımız yoxdur. Bildiyimə görə, müdafiə naziri Rəhim Qazıyev Gəncədədir. Mən texnika üzrə müavinimi göndərirəm Gəncəyə, xahiş edirəm ki, sən də Gəncəyə gedib bura topladığınız əsgərləri silahlandırmaq üçün ondan silah alasan. Mən səhər tezdən Murovdan aşıb gəldim Gəncəyə. İcra Hakimiyyətində mənə dedilər ki, Rəhim Qazıyev bura gəlməyib, qonaq evində qalır. Getdim qonaq evinə, orada hərbi nazirin müavini polkovnik Baba Nəzərli (sonradan həbs olundu) ilə görüşdüm. Yaşlı adam idi, tanışlıq verdim ki, mən Laçının icra başçısıyam, nazirlə görüşmək istəyirəm. Dedi ki, nazir Goranboy tərəfdə döyüş bölgəsinə gedib. Gəlməlidir, gözlə. Elə onunla qonaq evində axşamadək Rəhim bəyi gözlədim. Axşam saat 9-10 radələrində R.Qazıyev gəldi. Yanında bir polis polkovniki də var idi, mən onu tanımırdım. Baba Nəzərli məni onlara təqdim edib dedi ki, Azər müəllim Laçının icra başçısıdır, təzə təyin olunub. Onlarla görüşüb gəlişimin məqsədini çatdırdım: - Rəhim bəy, bir xeyli laçınlı toplayıb yeni alay komplektləşdirmişik, komandirləri, serjant heyəti peşəkar zabitlərdir. Polkovnik Zaur Rzayev mənə deyir ki, alayı silahlandırmaq üçün onda ehtiyat silah yoxdur. Briqadanın texnika üzrə müavininə etibarnamə verib mənimlə bura göndərib. Xahiş edirəm ki, onlara silah verəsiniz. Dedi: - Nə silah, ayə, Arif Paşayevə verdiyim silahaları qaytarıb dənəsinə kimi verməsəniz, mən laçınlılara silah verməyəcəm. Əsəbiləşdim, - Sizin Arif Paşayevə verdiyiniz silahın bura nə dəxli var, söhbət torpağın azad olunmasından gedir, mən icra başçısı kimi cavanları yığmışam ora ki, silahlanmalıyıq, torpaqlarımızı düşməndən azad etməliyik. Dünən Arif Paşayevə nə vermisən o ayrı məsələdir, onu qatma bura. O da bozardı: - Bəy, çox uzatma, dedim ki, laçınlılara silah verməyəcəm, icra başçısısan get öz işinlə məşğul ol, hərə qoltuğuna bir papka vurub gəlib burda mənə ağıl öyrətməsin, oranın kambriqi var, mən varam, o bilər, mən bilərəm. Bu “papka” məsələsi məni bir az hövsələdən çıxartdı, - Rəhim bəy, mən Laçının icra başçısıyam, Laçın da işğal olunub, yəni işğal olunmuş ərazidə mən başçılıq eləyə bilmərəm. Gəncə yerindədir, Bakı yerindədir, onların başçısı var, mən isə yanınıza gəlmişəm ki, torpaq azad olunmalıdır. Laçını azad elə, ondan sonra mən sənin yanına gəlsəm ayrı məsələ. Mənim papkamın bura nə dəxli var?” Vəziyyət elə alındı ki, bir-birimizin üstünə dartındıq, onun cangüdənləri məni saxladılar. Polis polkovniki qolumdan tutub məni kənara çəkdi – “Mən Eldar Həsənovam, Gəncənin polis rəisiyəm, özüm də Kəlbəcərin Laçın kəndindənəm. Rəhim bəyin döyüş bölgəsində planı var idi, alınmadı, bir az itkimiz çox oldu, döyüşdən dilxor qayıdıb, onun bu hərəkəti döyüşdəki vəziyyətin təsirindəndi. Sənə silah lazımdırsa təşkil edərəm”.

“Mənə yox, orduya lazımdır. Texnika üzrə kambriqin müavini etibarnaməsi əlində maşında gözləyir” – dedim. “Lap yaxşı, sabah gəl yanıma, onu da gətir. Nə qədər silah lazımdır alıb verim, bu söhbəti qutar”. “Elə mənim də istəyim budur, dalaşmağa gəlməmişəm ki.” Beləcə ayrıldıq.

- O silah verildi, yoxsa yox?

- Səhərisi getdim yanına, doğrudan da nə qədər silah yazılmışdı hamısı verildi. Eldar Həsənov sağ olsun, kömək elədi. Silahlanmış hərbi hissə Laçın ərazisinə keçdi.

- Azər müəllim, döyüş yollarından, xatirələrdən acı da olsa danışdıq. 20 illik bir zaman məsafəsi ayırır bizi Laçınlı günlərdən. O vaxt hadisələrin içində olan adam kimi hansı hissləri keçirirsiniz?

- Açığı təəssüf hissi keçirirəm. Burda yaşamağı özüm üçün həyat hesab eləmirəm. Mən şərəfli yaşamağı, şərəfli ölməyi bu şəkildə yaşamaqdan üstün tuturam (Hələlik bu üstünlükdən də məhrumuq). Tez-tez torpaqların sülh yolu ilə azad edilməsindən danışırlar. Bu yolda qan tökülmür, cavanlar ölmür, ancaq mən fikirləşirəm ki, torpaqlarımız döyüşsüz alınsa, gedib orda yaşasaq, ömrü boyu gözükölgəli qalacağıq ki, bizi qovub çıxartdılar, sonra da icazə verdilər ki, gəlin yaşayın. Hisslər deyəndə... Laçındakı o təpər, Laçındakı o məğrurluq, Laçındakı o qürur yaddaşımızın silinməyən səhifələridir. Mübariz (“Azad hüquqşünas” qəzetinin təsisçisi) mənə bir sual verdi ki, Laçında nəyimiz qaldı? Cavab verdim ki, Laçında “sənölümüz“ qaldı, Laçında “mənölümüz” qaldı, Laçında “çörək haqqımız” qaldı, Laçında böyük-kiçikliyimiz qaldı, Laçında haqq-ədalətimiz qaldı. Nəyimiz qalmadı ey Laçında? Laçın Laçın idi... İtkilərimizin maddi tərəfini də deyim. Döyüş vaxtı Laçına başqa rayonlardan, əsasən də aran rayonlarından olan zabitlər gəlmişdi. Onları Laçının müxtəlif kəndlərində yerləşdirmişdik, qaldıqları evin böyüklüyünə baxıb təəccüblənirdilər. Laçın son dövrlər sosial-iqtisadi cəhətdən xeyli inkişaf etmişdi. Tək-tək evlər tapılardı ki, hamamı olmasın. Zabitlər mənə deyirdilər ki, biz Laçını ucqar, geridə qalmış bir rayon təsəvvür edirdik, fikirləşirdik ki, adamlar damlarda yaşayırlar. Ancaq indi dağın başında tikilən bu gözəl evlərə, evlərdə yaradılan şəraitə, bağlardakı mermeyvəyə baxanda yanıldığımızı anladıq. Laçın doğrudan da sürətlə inkişaf eləmişdi. Laçında hələ o vaxtlar simsiz, hava xətti ilə işləyən ATS-lər vardı, əksər kəndlərə avtobus marşrutları açılmışdı, su çəkilmişdi. Məktəblər, baxçalar, kitabxanalar son dövrdə xüsusilə inkişaf etmişdi. Laçın respublikanın ən inkişaf etmiş rayonlarından biri idi, bizim camaatın yaşayış səviyyəsi də yuxarı idi.

…Bir rusun Laçın haqqında dediklərini xatırlayıram... Tofiq Nəcəfov ispalkomun sədri, mən memarlıq şöbəsinin müdiri idim, sarı rəngli köhnə bir “UAZ”-ım vardı, ispalkomdan vermişdilər. Tofiq müəllim məni yanına çağırıb soruşdu ki, Azər, Qaragölə gedə bilərsən? Cabbarovun bir rus dostu var, indi Qaragöldədir, onu gətirmək lazımdır. Səhərdən “UAZ”-ı olan müdirləri axtarıram, heç kimi tapa bilmirəm. Birdən elə sənin maşının ağlıma gəldi. Maşının ora gedib gələ bilər? Dedim ki, narahat olma, mən xəritəyilə işləyirəm. Gedib çıxdım Qaragölə. Orda bizim yaylaqlara su vurmaq üçün bir nasos stansiyası var idi. Stansiyanın içində balacaboy rusla 3 yekəpər erməninin mübahisə etdiyini gördüm. Elə bil bu rus azərbaycanlıların müdafiəçisi idi. Bizim dağların adını çəkirdi: bu Keçəl dağdır, bu Cilli göldür, bu filan bulaqdır. Gördüm ki, rus bizim təəssübkeşimizdir. Ermənilər o qədər də savadlı deyildilər, öyrəndim ki, gölün qoruqçularıdır. Baxdım ki, söhbət uzanır. Rusa dedim ki, gəlmişəm sizi aparmağa. Gəlib oturdu maşına. Yol boyu o, söhbət edir, mən qulaq asıram. Hiss elədim ki, bu adam dəryadır, dünyanın hər bir tərəfindən danışır, gəzib, görüb. Məlum oldu ki, o, “Yunost” jurnalında çalışır. Unutmuşam, ya redaktoruydu, ya da redaktorun müavini. Aramızda səmimi bir dialoq başlandı: “Siz dünyanın çox yerlərini gəzmisiniz, istirahət eləməyə yer tapmadınız, gəlib çıxmısınız dağların kəlləsinə, vəhşı təbiətə?”. “Yox-yox, Siz məni düzgün başa düşməmisiniz, istirahətə gəlməmişəm, türkoloqam. Süleyman Rəhimovun əsərlərini, hal-hazırda “Saçlı” romanını tərcümə edirəm. Bu romanı oxuyanda tərcüməmin yaxşı alınması üçün gəlmişəm Qaragölə. Tərcüməylə bağlı bəzi məsələlər var, onları aydınlaşdırmalıyam. Bilirsən ki, S.Rəhimov da burada işləyib, əsərin əsas mövzusu da buralarla bağlıdır.” “Tərcümədən ötrü lüğət var, onu qoy qarşına, elə də, bu dağın kəlləsində nə var?” “Elə alınmaz, görürsən ki, görkəmim də yoxdur, balaca bir rusam. Qaragöldən düşüb piyada gedirəm Əhmədli kəndinə. Görürəm ki, kəndin içində camaat ağacdan, kötükdən stul düzəldib oturub sıra ilə, mən ora çatanda hamı ayağa durur, salam verir, bir yer göstərirlər. Mən də otururam, soruşurlar ki, kimsən, nəçisən, burda nə gəzirsən? Deyirəm ki, qonağam, məni təkidlə evə dəvət edirlər. Maraq üstün gəlir, razılaşıram, biri məni aparır evinə. Baxıram ki, balaca bir evi var, təzə evlənib, gənc ailədir, çatan kimi ya bir quzu, ya da bir hinduşka kəsir. Bu balaca evdən nələr çıxmır stolun üstünə: bal, yağ, qaymaq, nələr-nələr və o kəsdiyi hinduşkanın, yaxud quzunun ən yaxşı tikələri mənim qabağıma gəlir. Hələ bir böyrümdə-başımda hərlənirlər ki, nəsə çatmaz. Elə bil Avropanın 5 ulduzlu otellərindəyəm. Sonra da deyir ki, bəs gecdir, Qaragölə getmək olmaz, qal. Mənim də fikrim var ki, qalım, bunların məişətini, adət-ənənələrini yaxından öyrənim. Baxıram ki, bu adam özünün ən yaxşı döşəyini, ən yaxşı yatağını mənə verdı. Qadınlar gedib haradasa qaldılar. Kişi, oğlu çarpayını mənə verib özləri yerdə yatdılar, əslində mən bunların heç nəyiyəm. Səhər sakitcə dururlar ki, qonaq narahat olmasın. Səhər çörəyi verməmiş yola salmırlar. Sonra ev yiyəsi deyir ki, buradan ora piyada getmə, yoxuşdur. Məni mindirir atına, oğlu isə yanımda piyada gedir. Mən bunları həyatda görürəm. Dünyanın ən sivil milləti almanlar sayılır, ən mədəni insanlar almanlardır. Hörmət etdiyinin yanına get, çörək yeyirsə başını qaldırmaz, işarə edər ki, gözlə. Qurtarandan sonra gəlişinin səbəbini soruşar, desən ki, pulum yoxdur, yerim yoxdur, qalmağa bir yer axtarıram, uzağı mətbəxə bir odeyal atar ki, orda yat. Heç vaxt alman öz yerini, öz tikəsini başqasına verməz. Başqa kəndlərdə də xoş münasibətlə qarşılaşıram. Bu insanların mənəviyyatının ən yüksək dərəcəsidir, yəni sizin camaat o qədər inkişaf edib ki, özünün ən yaxşı tikəsini tanımadığı qonağa verir, insanlığını qoruyur. Bütün insanlar sizin kimi hərəkət eləsə, sizdən öyrənsə, bilirsən dünya nə gözəl olar? Müşahidə etmişəm ki, yerə düşmüş çörəyi hətta uşaqlar belə yerdən götürüb əl çatmayan yerə qoyur ki, ayaq altına düşməsin. Çörəyin yerdən götürülməsi sizin üçün adidir, mən isə fikirləşirəm ki, buğda nə zəhmətlə əkilir, becərilir, biçilir, axırda çörək olur. Yerə düşən o tikə nə qədər buğdadan əmələ gəlib. Sizin bax o çörəyi yerdən götürüb, öpüb gözünüzün üstə qoymağınız əməyə, zəhmətə verilən qiymətdir. Amma bizimkilər “buxanka”nı aparıb atır zibil yeşiyinə (Sən görən babalar ölüb. İndi bizimkilər çörəyi zibil yeşiyinə atmaqda sizinkiləri ötüb - A.M.). “Saçlı” romanında oxuduğum “ çörək haqqı” andının mənası mənə indi çatır. Bir adam kiməsə “sənöl” deyirsə mütləq arxasında dayanmalıdır. Sizin “sənöl”ünüz, “mənölüm”ünüz ən müqəddəs anda bərabərdir. Ağızdan çıxdısa əməl olunmalıdır. Öyrəndiklərimi öz xalqıma çatdıra bilsəm, bu mənim üçün böyük bir xidmətdir. Fikirləşərəm ki, həyatım hədər getməyib. Azərbaycan xalqı çox gözəl xalqdır, çox qonaqpərvər xalqdır və Azərbaycan xalqının qaymağı burdadır, bax bu dağların başında. Mən elə ona görə gəlib bura çıxmışam.” Onu demək istəyirəm ki, bax o dəyərlərimizin çoxu Laçında qaldı...

- Əslən Laçından olub Laçını görməyən nəsildə Laçın sevgisi yaratmaq üçün orta və yaşlı nəslin üzərinə hansı vəzifələr düşür?

- Bir epizod deyim, dayıoğlum Vüqar Novruzov Moldovada Azərbaycan diasporunun sədridir və oranın əmək qəhrəmanı adını alıb. Bu yaxınlarda Prezidentimiz tərəfindən “Tərəqqi” medalına da layiq görülüb. Bütün varlığı ilə soy-kökünə, adət-ənənəmizə bağlı bir insandır. Bir dəfə Bakıya gələndə onun kiçik yaşlı oğlundan soruşdular ki, hardansan? Dedi ki, Hoçazdanam. Hoçazı tanımayanlara izah etməli olduq ki, atababa kəndini nəzərdə tutur. Yəni hər şey insanların ailələrindən, bizdən asılıdır. Uşaqları gərək Vətənə məhəbətlə, Laçın sevgisi ilə böyüdək. Bu bizim ən azı vətəndaşlıq borcumuzdur. “Facebook” sosial şəbəkəsində fəaliyyət göstərən “Laçın və laçınlılar” qrupu məndə böyük inam hissi yaradır, halal olsun o gənclərə, böyük iş aparırlar. Az-az laçınlı tapılar ki, onun ailəsində uşaq Laçını tanımasın. Bizim Laçındakı tərbiyəmiz, Laçın sevgimiz uşaqlara da keçib. Bu sevgi, bu ruh qanla, genlə gəlir.

- Söz sözü çəkdi. Danılmaz həqiqətdir ki, insanların həyatında dövlət strukturlarında çalışan şəxslərin rolu böyükdür. Siz artıq o mərhələni keçmisiniz. Məmurlar necə işləməlidirlər ki, sıravi vətəndaşlar onlardan razı qalsınlar?

- Qorbaçovun hakimiyyəti dövründə Laçında bir mitinq var idi. Video kaseti durur məndə. Mən şəhər icraiyyə komtəsinin sədri kimi çıxış elədim. Vəzifədə olsam da, fikirlərimi sərbəst dedim. Əgər insanları vəzifəyə seçki ilə xalq gətiribsə, istər-istəməz o adam məcburdur ki, xalq üçün işləsin. Fikirləşəcək ki, xalq üçün işləməsə seçilməyəcək, mütləq işinə məsuliyyətlə yanaşacaq, qanunlara əməl edəcək, çalışacaq ki, ədalətli olsun. Amma bu gün vəzifə adamları təyinatla işləyirlər. Kimisə yuxarıdan təyin eləyirlər və xalqın iradəsindən asılı olmayaraq istənilən vaxt çıxardıb vəzifədən atırlarsa, xalq da heç nə eləyə bilmirsə, onda həmin vəzifə adamları xalqa işləmir, onları o vəzifəyə gətirənin qanuniqanunsuz, haqlı-haqsız göstəriş və əmrlərinin müti icraçısı olurlar. Ümumiyyətlə, bizdə seçki məsələsi önəmlidir, millət vəkilini xalq seçsə, o, xalqa xidmət eləyəcək.

- Niyə insan vəzifədə olanda eqoistləşir? Bəlkə bunun biz bilməyən tərəfləri var. Deyirlər ki, vəzifə insanları tez dəyişir.

- Laçında rayon icraiyyə komitəsində işləyirdik. Səyyaf Məmiyevi (indi Laçın Rayon İcra Hakimyyəti başçısının müavinidir) rayon komsomol komitəsinin birinci katibi təyin etmişdilər. Gəlmişdi icrakomun sədrinin yanına. Səlim müəllim onu yeni vəzifə münasibətilə təbrik eləyib dedi ki, Səyyaf müəllim, sən indi ta böyük bir səlahiyyət sahibisən, gənclərin rəhbərisən. Gedib çayxanada oturmağı, məktəb yoldaşlarınla gün keçirməyi yığışdır, vəzifəyə, özünə hörmət elətdir. Dedim ki, Səyyaf, ağlın olmaz, birdən bunları eləyərsən ha. İndi xalqın daha çox içərisinə gir, get fəhləylə də, dost-tanışla da otur. Səlim müəllim qayıtdı ki, ə ta sənə sözüm yoxdur, çox sağ ol, Azər. Bilirsiniz, insanlarda belə fikir formalaşdırılıb ki, vəzifə stoluna keçən kimi xalqdan ayrılmalısan, bircə o idarədə oturanlara salam verməlisən, onlarla oturub-durmalısan. Laçına çox rəhbərlər gəlib. Eləsi olub ki, heç bizə salam da verməyib, salam verməyi özünə yaraşdırmayıb. Məsələn, Əhəd Kərimov yadımda çox mədəni, savadlı, səmimi bir insan kimi qalıb. Yaqub Məmmədov isə çox qaraqabaq, insanlarla ünsiyyətdən uzaq adam idi. Yüksək vəzifədə işləyən şəxslərin davranışı, hərəkətləri, sözü ilə əməli arasındakı uyğunluq, xüsusilə özündən vəzifəcə aşağı insanlara münasibəti onun tutduğu yüksək vəzifədən çıxandan sonra özünü göstərir. Vəzifə daşıdığı vaxt insan özündən aşağılara nə qədər çox yuxarıdan baxırsa, vəzifədən gedəndən sonra bir o qədər çox kiçilir, aşağıya düşür.

- Laçınlıların ən böyük problemi, sizcə, nədir?

- Milli Məclisə son seçkilərdə laçınlı namizədlərin çıxışlarından çox razı qaldım. Şər-böhtan kampaniyası aparmadılar, bir-birilərini yıxıb-sürümədilər. Söylədiklərimin sualınıza birbaşa aidiyyatı var. Sevindirici haldır ki, artıq laçınlıların mədəni, sivil qaydada bir masa ətrafında hansısa məsələni müzakirə etmək problemi yoxdur. Siyasi mənsubiyyətindən asılı olmayaraq bütün laçınlıların bir yerə toplanması ilk növbədə qayıdış üçün çox önəmlidir. Kapital dünyasının təzyiqlərindən qorunmağa güc tapmalıyıq. Laçınlılığımızı yaşatmalıyıq, əriyib getməməliyik. Bu, yerlibazlıq deyil, hələ dədə-baba torpaqlarına qayıtmaq ümidini itirməyən əhalinin ayaq üstə qalması baxımından vacibdir. Əslində problemsiz həyat yoxdur. Biz saysız-hesabsız çətinliklərə sinə gərmişik. Ümidvaram ki, bundan sonra da problemlərimizlə mübarizəyə qadirik. Ancaq ən böyük problemimiz Laçına qayıtmaqdır. Allah bu problemimizi həll etmək üçün bizə qüvvət, birlik versin. - Amin!

Arif MƏMMƏDLİ
Laçın yurdu - №2(2), 2011

Bu  vaxta  kimi   işıqlı dünyaya göz açdığım  Qasımuşağı obasının kəndləri ilə   bağlı  bir neçə  yazı yazmışam — yaxşı, ya  pis alındığını bilmirəm. Növbəti yazımda  isə obamızın kəndlərindən biri ilə  bağlı təəssüratlarımı,  ürək  sözlərimi,  təbii  ki,  müxtəlif qaynaqlara əsaslanaraq sizinlə bölüşmək qərarına gəldim. Bu dəfə ən qədim insan məskənlərindən biri, Şəlvə çayının sərin mehinin tumarladığı bir yaşayış məntəqəsi, Azərbaycan Respublikasının Laçın rayonunun Kürdhacı kənd inzibati ərazi dairəsində yerləşən Hacısamlı kəndindən söhbət açmaq istərdim.

Kəndin tarixi durumu; Kənd ərazidən keçən Şəlvə çayının sağ sahilində qərar tutmuşdur. Kənd ərazisinin ətrafında salınma tarixi çox-çox əvvəllərə gedib çıxan bir çox tikililər, məzarlıqlar mövcuddur. Hacısamlı kəndinin indiki ərazisi vaxtı ilə Qafqaz Albaniyasının bir hissəsi olan Xaçın məlikliyinin tərkibində olduğundan həmin ərazilərdə xristanlığa aid tikililərin qalıqlarına rast gəlinirdi.

Bu günkü həyatımızı elmin və texnikanın nailiyyətlərindən təcrid olunmuş halda düşünmək qeyri-mümkün olduğu kimi, onu keçmiş tariximizsiz də təsəvvür etmək çox çətindir. Elə bunu nəzərə alıb Hacısamlı kəndinin keçmişinə bir az işıq salmaq istərdim.

Hacısamlı yaşayış məntəqəsi Qarabağın Qaraçorlu tayfasının tərkibinə daxil olan Qasımuşağı tayfasına mənsub hacısamlı tirəsinin məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Bu gün bu tayfanın keçmişindən danışarkən belə nəql edirlər ki, bu kəndin (ətraf kəndlərin bir çoxuda daxiıl olmaqla) əsasını qoymuş tayfa üzvləri Hacı Sam İslam oğlu (bəzi mənbələrdə Hacı Sam Şadlı kimi qeyd edilir) adlı bir nəfərin törəməsidir. Hacısamlı yaşayış məntəqəsi öz adını da Hacı Sam İslam oğlunun adından alıb. Qeyd edək ki, öz əcdadlarının adını yaşadan və XVIII yüzildə Xorasanda, Məşhəd ətrafında ömür-gün sürən Hacı Sam İslam oğlu Müqəddəs Məkkəyi-Müкərrəmi ziyarət etmişdi. Həmin dövrdə Xorasanda yaşayan türk tayfaları köçəri həyat sürdüklərindən onlar yayda Zəngəzurdakı (indiki Laçın rayonunun ərazisindəki) yaylaqlara köç edərdilər. Qarabağ xanlığının təşəkkülü zamanı əslən oğuz türk tayfalardan biri olan Qasımuşağı qəbiləsinin hacısamlı tirəsi Qasımuşağı obasının ərazisində, indi Hacısamlı adlanan yurdda binə quraraq öz heyvandarlıq təsərüfatlarını saxlayaraq bu yurd yerini daimi yaşayış məntəqəsinə çevirmişlər.

Bu tayfanın üzvlərinin alicənablığı, igidliyi və qoçaqlığı Qarabağ xanı Pənahəli xana o qədər xoş gəlmişdi ki, Pənahəli xan özü təşəbbüs göstərərək bu ərazidə nahiyyə yaradılmasını qərara aldı. Nahiyyəyə Hacısamlı nahiyəsi adı verildi. Burada bəyliyin yaradılması Pənahəli xanın çox uzaqgörən siyasəti olmuşdur. Çünki Pənahəli xanın öz dövründə də, çox–çox bundan sonralar da bu bəyliyin Qarabağ ərazisinin qorunub saxlanmasında və xanlığın siyasi həyatında çox mühüm rolu olmuşdur.

Hacısamlı yaşayış məntəqəsinin sakinləri, yəni hacısamlılar bəyliyin süqutundan bir xeyli əvvəl qeyri-müəyyən səbəblər üzündən bu yaşayış məntəqəsini tərk etmiş, sonda kənd tam boşaldılaraq dağılıb məhv olmuşdur. Yaşayış məntəqəsini tərk edən hacısamlılar yaxınlıqdakı kəndlərdə yaşayan qohum-əqrabaya üz tutmadan Zəngəzura, Şərur-Dərələyəz mahalında yaşayan qohumlarının yanına köç edirlər.

Mənbələrin məlumatına görə, XVIII yüzilliyə qədər artıq hacısamlıların və kavanlıların bir hissəsi Zəngəzurda, Şərur-Dərələyəz tarixi vilayətinin dağlıq hissəsi olan Dərələyəz mahalında binə bağlamış, yer-yurd sahibləri idilər.

Kürdhacı kənd inzibati ərazi vahidinə daxil olan, amma Hacısamlı kəndinə çox yaxın ərazidə Şəlvə çayının sahilində Paşa bəy Sultanovun mülkü olmuşdur. Bu mülk çay sahilində yerləşdiyindən el arasında "Paşa bəyin çay evi" adlandırılırdı. Zəngəzura hücuma keçən XI Qızıl Ordu tərəfindən 23 iyul 1921-ci il tarixdə Sultan bəyin hərbi dəstələri tərkisilah edildi. 25 iyul 1921-ci ildə Sultan bəyin bütün mülkiyyəti, "Paşa bəyin çay evi"də daxil olmaqla müsadirə edildi. Çox keçmədən XI Qırmızı Ordu tərəfindən "Paşa bəyin çay evi" yandırıldı. Bir müddət sonra Kürdhacı kənd sakinləri tərəfindən həmin mülk yenidən bərpa edilərək şəxsi ev kimi istifadə edilmişdir. "Çay evi"nin qarşısında Şəlvəçayın kənarında salınmış böyük bağ isə müsadirə olunaraq kolxoz bağı (sonralar sovxoz bağı) kimi 1992-ci ilə qədər istifadə edilmişdir. 1992-ci ildə yaşayış məntəqəsi Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilən zanan "Paşa bəyin çay evi" yenidən yandırılaraq məhv edildi.

1941-1945-ci illərdə Kürdhacı kənd sovetliyi ərazisində yaşayan əhali və ətraf kəndlərin əhalisi maddi və mənəvi sıxıntı içərisində yaşayırdı. İkinci Dünya müharibəsinin sona çatmasına baxmayaraq Böyük Vətən Müharibəsinin acı nəticələri ilə yanaşı, kəndlərin əhalisi böyük çətinliklərlə üz-üzə qalmışdı. Bu çətinlik və çatışmamazlıqları aradan qaldırmaq məqsədi ilə Hacısamlı kəndində Böyük Vətən Müharibəsindən sonra 1940-cı illərin sonu, 1950-ci illərin əvvəli Azərbaycan Taxta Emalı Sənayesi Laçın Meşə Təsərrüfatı İdarəsinin nəznində ki, Hacısamlı Taxta Emalı Zavodu quraşdırıldı və işə salındı. Beləliklə, Hacısamlı kəndi yenidən bərpa olunmağa başladı. Taxta emalı zavodu fəaliyyət göstərdikdən sonra çox vaxt el arasında bu kənd "Taxta zavodu" və yaxud da sadəcə "Zavod" adlandırıldı.

Hacısamlı kəndi Qasımuşağı obasının digər yaşayış məntəqələrinə nisbətdə aşağıda, ərazidə ən iri çaylardan biri olan Şəlvə çayının sahilində qərar tutduğundan ətraf kəndlərin əhalisi arasında bir müddət Hacısamlı kəndi "Çay" adlandırılmışdır.

Kəndin mədəniyyəti; 1992-ci ildə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilənə qədər Hacısamlı kəndində taxta emalı zavodu, orta məktəb, kitabxana, klub, kino qurğusu, mərkəzi aptek, çörəkbişirmə sexi, iki mağaza, tibb məntəqəsi fəaliyyət göstərmişdir.

Kəndin iqtisadi-ictimai həyatındakı müəyyən yüksəlişlər kəndin ərazisində "taxta emalı zavodu" fəaliyyətə tam başladıqdan sonra daha yaxşı hiss olunurdu. Taxta emalı zavodunun fəaliyəti ilə əlaqədar kəndin ərazisində fin evlər quraşdırılmışdır. Zavodun elektrik enerjisi ilə təmin olunması üçün Şəlvə çayı üzərində quraşdırılmış kiçik su generatorları Hacısamlı kəndini də elektirik enerjisi ilə tam təmin etmişdir. Bunun nəticəsində bu bölgə də elektrik enerjisi ilə təmin edilmiş ilk kənd Hacısamlı kəndi olmuşdur.

Kəndin digər kəndlərlə şose yolla əlaqə yaradılması üçün Şəlvə çayı üzərində körpü salınmışdır.
Hacısamlı kənd əhalisi digər bayramlardan fərqli olaraq Novruz bayramını xüsusi təntənə ilə qeyd edərdilər. Böyük çillənin gəlişi ilə "Xıdır Nəbi" oyunları başlayar, uşaqlar və cavanlar, "Təkə" bəziyər, yumurta döyüşər, xoruz döyüşdürər, müxtəlif xalq oyunları oynanardı. Təzə gəlinlərə, nişanlı qızlara, istəkli qohumlara xonçalar aparılar, bayram hədiyyələri verilərdi.

Hacısamlı kəndinin ərazisində Qafqaz Albaniyası dövrünə aid müxtəlif növ tikinti qalıqları, müxtəlif səpkili, müxtəlif tipli yazılı daş abidələr, Alban qəbiristanlığının qalıqları meşə sahələrinin altında qalmışdır.
Mənəvi sərvətlərimizi min bir yolla oğurlayan mənfur erməni qonşularımız Hacısamlı kəndi ərazisində olan müxtəlif tipli tarixi Alban abidələrini də müxtəlif yollarla, dəyişikliklər aparmaqla onları özününküləşdirməyə çalışmışdır.

Kəndin təbiəti; Hər bir yaşayış məntəqəsi özünəməxsus gözəlliyə malik olur. İnsanlar yurd yerlərini və yaşayış mənttəqələrini hər zaman insan yaşayışı üçün zəruri olan coğrafi mövqelərdə bina etməyə çalışardı. Bu nöqteyi-nəzərdən Hacısamlı kəndi ətraf kəndlərə nisbətən daha çox üstün cəhətlərə malik idi. Kənd Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhərindən şose yolla 500 km qərbdə, rayon mərkəzindən şose yolla 50 km şimal-qərbdə, Qarabağ silsiləsinin cənub-qərb yamacında yerləşir. Xankəndi dəmir yolu stansiyası ilə şose yolla ara məsafəsi 110 km-dir.

Kiçik Qafqaz sıra dağlarında, Qarabağ silsiləsinin cənub-qərb yamacında, bol suyu olan Şəlvə çayının sahili boyunca uzanan bir ərazidə yerləşən Hacısamlı kəndi şimal-şərq və şərq tərəfdən Kürdhacı, cənub tərəfdən Xaçınyalı və Piçənis (Böyük kənd), qərb tərəfdən Bülövlük, şimal-qərb tərəfdən Qoşasu, şimal tərəfdən Daşlı kəndlərinin ərazisi ilə həmsərhəddir.

Kənd meşə və çay kənarında, uca dağlar qoynunda qərarlaşmışdır. Meşə massivində adı Qırmızı Kitaba düşmüş qırmızı palıd, közü gec sönən, həmişəyaşıl ardıc, çoxlu cır meyvə növləri və giləmeyvələr, çəmənlərində min bir dərdin dərmanı olan dərman bitkiləri bitir.

Hacısamlı kəndinin ərazisində olan ikinci çay Ərgoh adlanan kiçik çaydır. Öz başlanğıcını yaxınlıqdakı Qoşasu kəndinin ərazisndən götürən Ərgohun suyu iqlim şəraitindən asılı olaraq öz həcmini fəsillər üzrə dəyişərdi (artıb-azalar). Çayın suyundan bağ və bostanların suvarılmasında istifadə edilirdi.
Kəndin ərazisində hər yerin öz adı var idi: Arpa yeri, Çoban boğulan, Zəhərli yer, Çiçəyin körpüsü, Zeynalın şamı, Taxtalar (Üst taxta, Alt taxta), Yemişanlıq, Kömür yeri və digər yerlər. Bu yerlərin mürəkkəb relyefi, sərt iqlimi bütün amillərə öz təsirini göstərir. Burada iqlim yayda sərin, qışda soyuq olur. Orta illik temperatur 02°C ilə 10°C dərəcə arasında dəyişir. Yağıntıların illik miqdarı 700-800 mm-ə qədər olur.

Camaatın ictimai həyatı; Hacısamlı kəndinin ilk sakinləri olmuş hacısamlılar İranda, Türkiyədə, Orta Asiyada da yaşamış və yaşayırlar. Hacısamlı kəndində "Taxta zavodu"nun fəaliyyətə başladığı vaxtdan Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal olunana qədər yaşayış məntəqəsində yaşayışı bərpa edən insanlar ətraf kəndlərdən, Kürdhacı (Qurdqajı), Ərikli, Piçənis (Böyük kənd), Bülövlük, Hətəmlər və digər ətraf kəndlərdən köçüb burada məskunlaşan insanlardır. Həmçinin XVIII yüzilliyin sonu XIX yüzilliyin əvvəllərində Qərbi Azərbaycanda baş vermiş təkmillətli Ermənistan respblikası yaratmaq məqsədi ilə oradan deportasiya edilmiş soydaşlarımızında bir hissəsi Hacısamlı kəndində məskunlaşmışlar.

Ermənistan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin işğalına qədər əhalisi azərbaycanlılardan (azərbaycan türklərindən) ibarət olmuşdur. Kənd əhalisinin az olmasına baxmayaraq onlar ətraf kəndlərdən buraya işləməyə gəlmiş . Kənddə qasımuşağı, seyidlər, hətəmlər, ümumiyyətlə ətraf kəndlərdən gəlmiş müxtəlif tayfa və tirələrdən olan insanlar məskunlaşdı.

XVIII yüzilliyin sonu XIX yüzilliyin əvvəllərində Qərbi Azərbaycanda baş vermiş təkmillətli Ermənistan Respblikası yaratmaq məqsədi ilə oradan deportasiya edilmiş və ətraf kəndlərdə məskunlaşmış ailələr də Hacısamlı kəndində məskunlaşaraq burada yaşayan əhali ilə qaynayıb qarışmışlar.
2009-cu il dekabr ayına olan məlumata əsasən kənd əhalisinin sayı 341 nəfər olmuşdur.

Kənd əhalisindən Qarabağ müharibəsi zamanı şəhidlik zirvəsini fəth edən fateh Adil Calal oğlu Qasımov (1970-1992) olmuşdur.
Şair Maarif Köçkün 1960-cı ildə Laçın rayonunun Hacısamlı kəndində anadan olmuşdur.

Xanəndə Ehtiram Hüseynov 1980-cı il oktyabr ayının 18-də Laçın rayonunun Hacısamlı kəndində anadan olmuşdur.

Əhalinin məşğuliyyəti; Yaşayış məntəqəsinin yerləşdiyi ərazidə təbii şəraitin əlverişli olması orada binə quran insanların həyat şəraitini yaxşılaşdırmasına yardımçı olmuşdur. Hacısamlı kəndi Qasımuşağı obasında qərar tutan digər obalara nisbətən dəniz səviyyəsindən hündürlüyünə görə xeyli aşağıda olduğundan yazın gəlişi ilk əvvəl bu kənddə hiss edilərdi. Kənddə əkin-biçin sahələrinin az olması səbəbindən kəndin iqtisadiyyatı zəif inkişaf etmiş, demək olar ki, əhali heyvandarlıqla məşğul olmurdu və ya çox az məşğul olurdu.

Kənd Şəlvə çayının sahilində yerləşdiyindən burada əməksevər əhali bostançılıq və bağçılıqla məşğul olurdu. Kəndin ərazisində digər meyvə bağları ilə yanaşı böyük qoz bağları var idi. Laçın rayon Meşə Təsərrüfatı İdarəsi tərəfindən meşələrdə cır meyvə ağacları calaq edilməklə yanaşı meyvə ağacları əkilmişdir. Kəndin bağ və bostanları arx vasitəsi ilə suvarılırdı. 1980-ci illərin axırında dəmir və plasmas borularla kəndə su çəkilmişdir. Hərdən Şəlvə çayından qarmaqla balıq ovu əhalinin istirahət və məşğuliyyət növlərindən biri idi.

Vaxtı ilə taxta-şalban istehsalı əhalinin işlə təmin olunmasında əsas yerlərdən biri olmuşdur. Taxta zavodunun burada fəaliyyət göstərməsi əhalinin taxta-şalban istehsalı ilə məşğul olmasına yönlənmişdir. Taxta zavodunun fəaliyyəti Hacısamlı kəndinin iqtisadiyyatı ilə yanaşı ətraf kəndlərin də iqtisadiyyatına xeyli kömək etmişdir. Belə ki, istehsal edilən taxta növləri əhali tərəfindən istifadə edilməklə yanaşı ətraf kəndlərdə yaşayan əhalinin də zavodda işlə təmin edilməsinə şərait yaranmışdır.

Kənddə Taxta-şalban istehsalı çox güclü inkişaf edərək əsas sahələrdən birinə çevrilmişdir. Heyvandarlıq və əkinçilik kəndin iqtisadiyyatında ikinci yeri tutmuşdur. Təbii biçənəklərin, meşə talalarının və əkinə yararlı sahələrin az olması burada heyvandarlığın və əkinçilik sahəsinin zəif inkişafına öz təsirini göstərmişdir.

Kəndin ərazisində sıx meşə zolağının mövcud olması odun istehsalına imkan yaradırdı. Əhəng daşı yandırmaq (istehsal etmək), eləcədə kömür istehsalıda bu kənddə əhalinin məşğuliyyət növlərindən idi. Meşələrdə təbii halda bitən bir çox cır meyvə ağacları ilə yanaşı hər bir həyətdə xüsusi bağlar salınmış, bostanlar becərilmişdir. Meyvələrin qurudulması qaydasını, ondan cürəbəcürə qış tədarükü hazırlanması üsullarını kənd əhalisi özlərinə dədə-baba sənəti sanmışlar. Meşədə bitən cır meyvə və giləmeyvələrdən meyvə qurusu (qax) hazırlanır, müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edilərdi. Bunlardan əlavə toxuculuq, arıçılıq, dərman bitkilərinin toplanıb təhvil verilməsi də əhalinin məşğuliyyət növlərindən olmuşdur.

Bu günü: 1950-ci illərdə kənddə vəziyyət getdikcə yaxşılaşmağa başladı. Artıq 1960-cı illərdə iqtisadi vəziyyət daha da yaxşılaşdı. Kənd elektirik enerjisi ilə təmin edilmişdir. 1970-ci illərdə bütün sahələrdə yüksəliş tam hiss olunurdu. 1980-ci illərdə kənddə vəziyyət olduqca yaxşılaşdı.
Heç vaxt azərbaycanlıların uğurlarını gözü götürməyən ermənilər fürsət gözləyirdilər. Nəhayət 1988-ci ilin əvvəllərindən Sovet imperiyasının zəifləməsindən yararlanan haylar "Böyük Ermənistan" iddiası ilə elan olunmamış müharibəyə başladı. Bir neçə il sonra, 1992-ci ilin may ayının 18-i günü artıq Laçın dəhlizi işğal edildi, rayonunun bütün ərazisi, o cümlədən, Hacısamlı kəndinin ərazisi döyüş meydanına çevrildi.

Hacısamlı kəndi 29 may 1992-ci il tarixə qədər özünümüdafiə dəstələri tərəfindən müdafiə olunsada, sonda Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilən bu yaşayış evlərinin əksəriyyəti yandırıldı. Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən azad edilən kənddə yaşayış yenidən bərpa edilsədə, 2 aprel 1993-cü il tarixdə Kəlbəcər rayonunun işğalından sonra mühasirədə qalan kənd sakinləri məcburən kəndi tərk etdilər. O gündən sonra erməni təcavüzünə məruz qalan kənd sakinləri də Azərbaycan Respublikanın müxtəlif bölgələrində məcburi köçkün kimi məskunlaşdı.

İşğal edilərək əhalisi pərən-pərən salınan Hacısamlı kəndi bu gün mənfur haylar tərəfindən "Vazgenaşen" adlandırıldı. Bəs görəsən kənd sakinlərinin günahı nə idi? Bilən tapılacaqmı? Bir çoxları kimi "onların müsəlman olması"nı söyləməklə məsələyə yekun vurmaq ən asan yol seçilə bilər. Lakin mənim şəxsi qənaətimə görə buna səbəb müxtəlif vaxtlarda etdiyimiz çoxsaylı yanlış əməllərin, uzaqgörənliyimizin zəifliyinin nəticəsidir! Bütün bu yanlışlıqları tam dəqiqləşdirə bilməsəm də, onu bilirəm ki, biz çalışmalıyıq ki, babalarmız, atalarımız və biz edən yanlışlıqları və ürəyiyumuşaqlığı bu günkü gənc nəsil təkrar etməsin! Çünki bu günün sabahı var!

Sultan HÜMBƏTOV
Laçın yurdu - №3(14), 2014-cü il, səh.11

Laçın rayonu özünün elm adamları, ziyalıları, qəhrəmanları ilə də tanınmışdır. Onlar on il, yüz il keçməsinə baxmayaraq yaddaşlarda daim xatırlanır, həmişə hörmətlə yad edilirlər. Belə ziyallarlardan biri də Cavad Heydərovdur.

Cavad Meydan oğlu Heydərov, 1929-cu ilin dekabr ayının 14-də Azərbaycan Respublikası Laçın rayonunun Əhmədli kəndində kəndli ailəsində anadan olub. 1938-ci ildə Qərbi Azərbaycanın Sisyan rayonunun Vağədi kənd orta məktəbinin birinci sinfinə daxil olub, 1945-ci ildə həmin orta məktəbin yeddinci sinfini əla qiymətlərlə bitirmişdur. 1945 ci ildə indiki Füzuli rayondakı pedaqoji texnikumuna qəbul olmuş, 1949 cü ildə həmin texnikumu fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir.

1949-cu ildə Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitunun baytarlıq fakültəsinə qəbul olmuş və 1954-cü ildə həmin institutu baytar həkimi ixtisası üzrə fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir.

1954-1956-cı illərdə Laçın rayonunun Minkənd kəndindəki baytarlıq məntəqisinin müdiri, 1957-1958-ci illərdə Laçın rayonunun baş baytar həkimi vəzifələrində çalışmışdır.

1959-1961-ci illərdə Laçın rayon Partiya Komitəsinin katibi vəzifəsinə seçilmiş, 1962-1976-cı illərdə Laçın rayon kənd təsərrüfatı idarəsinin rəisi, 1977-1981-ci illərdə Laçın rayonu Qarıkaha kəndindəki N. Nərimanov adına sovxozun direktoru, 1982-ci ildən 1988-ci ilin may ayına kimi isə rayonun baş tədarük müfəttişi vəzifələrində çalışmışdlr.1959-1979-cu illərdə Laçın rayon Partiya Komitəsinin üzvü və büro üzvü, 1960-1984-cü illərdə isə Laçın rayon Sovetinin deputatı seçilmişdir.

Azərbaycan Kommunist Partiyasının qurultaylarına nümayəndə kimi iştirak etmişdir.

C. Heydərov savadlı kənd təsərrüfatı mütəxəsisi, bacarıqlı təşkilatçı, səmimi və mehriban insan kimi rayon ictimaiyyəti arasında böyük nüfuz qazanmışdır. Rayonun kənd təsərrüfatının inkişafında onun xidmətləri danılmazdır. Onun kənd təsərrüfatı idarəsinin rəisi olduğu dövrdə Laçın rayonu respublikanın ən iri heyvandarlıq rayonundan birinə çevrilmiş, rayon tarixində ilk dəfə təsərrüfatlarda qaramalın sayı 18 min başa, qoyunların sayı isə 130 min başa çatdırılmışdır.

Ailəli olub, 6 uşaq atasıdır.

C. Heydərov 1988-ci ilin may ayının 27-də Laçın şəhərində vəfat etmişdir.

...Mən, rəhmətliklə çox yoldaşlıq etmişəm, ən çox da rayonun təsərrüfatlarına təhkimçi olanda səmimiyyətimiz yaranıb.
Çox iş bilən adam idi, rayonu bütövlükdə yaxşı tanıyırdı.

Bir dəfə Ağcabədi qış yataqlarına təhkim olunmuşduq. "Taxta körpü"dən başlayaraq səfərə çıxdıq, axşam qaranlıq düşməmiş "Şirin qum" tərəfdən kanalın üstündəki dar körpüdən keçib, həmin istiqamətdə olan yataqları gəzdik, camaatla görüşdük, qoyunların saxlanma şəraiti ilə tanış olduq, C. Heydərov və digər mütəxəsislərlə birgə məsləhətlər və tapşırıqlar verdik...

Gecənin qaranlığında maşınımızın işıqları xarab oldu, çox çətinliklə yavaş-yavaş irəlilədik ki, bir yatağa çataq. Gecənin yarısından keçmişdi, harada olduğumuzu, hansı yatağa yaxınlaşdığımızı bilmirdik, istiqaməti tamam itirmişdik. Heç yadımdan çıxmır Cavad həkim maşını saxlatdırıb, yerə düşdü, yerdən çiçək və ot qoparıb, baxdı və dedi ki, bura Hacılar yatağıdır...

Allah rəhmət eləsin!

Qəzənfər HÜSEYNOV
"Xəyallarda qalan Laçın" xatirə-gündəliyindən

Arif Məmmədlidən illər əvvəl yazılmış bir şeir.

ОYNAYIR
Toyxanalardan, konsert salonlarından və “Qulp” proqramından aldığım təəssüratdan belə qənaətə gəldim ki, biz oynamağı sevən xalqıq. Əlbəttə, burada elə bir qəbahət də yoxdur. Sadəcə olaraq bir az çox oynayırıq.

Yоxdu bu millətin оynamağından,
Bir görün necə də rəvan оynayır.
Dönür qəhrəmana rəqs meydanında,
Döşəmə titrəyir, tavan оynayır.

Deməyin baharın, qışın nə fərqi,
Lap elə ayağın, başın nə fərqi.
Оyundu, sevgidi yaşın nə fərqi,
Ağsaqqal оynayır, cavan оynayır.

Bu qоca dünyanın yüz оyunu var,
Əyri оyunu var, düz оyunu var.
Hər kəsin havası, öz оyunu var,
Həkim, akademik, çоban оynayır.

Оyun meydanında bu necə sirdi,
Müxalifət birdi, iqtidar birdi.
Araya üçüncü qüvvəmi girdi,
Nədən оyunçular peşman оynayır?

Sağ оlsun bu xalqın başını qatan,
Dərdini-sərini çıxarıb yaddan.
İçib keflənənlər çıxmır оrtadan,
Bir az “ağıllı”lar pünhan оynayır.

Bu həyatdı, kim qazana, kim yeyə,
Fərsiz оdur kef yerinə qəm yeyə.
Burda sifariş var “Əjdər əmi” yə,
Şuşada Hayqanuş, İvan оynayır.

Bu sabiq spiker, о keçmiş nazir,
Biri ləngər vurur, biri tələsir.
Birinin içində sоyuq yel əsir,
Birinin başında duman оynayır.

Əyləncə axtarır gözlər hər gecə,
Cavanlar istəyir gün gözəl keçə.
Zamanın nəbzini tutan gözəlçə
Gözünü süzdürür, üryan оynayır.

Hər gün çal-çağırdı, hər gün tоy-düyün,
Lərzəyə gətirir zurna yer-göyü.
Kefikök şairin yanır sümüyü,
Dilində bayatı, dastan оynayır.

Bu Milli Məclisdi, qalmayın çaş-baş,
Təhqirlər nəmərdi, söyüşlər şabaş.
“Kоrоğlu cəngisi” çalın, a qardaş,
Bu meydan, bu da ki şeytan, оynayır.

Gedək Qarabağa əl çala-çala,
Bəlkə tоrpaqları rəqqaslar ala.
İlahi, axırın xeyirə cala,
Bütöv Azərbaycan yaman оynayır.

Karabakhmedia.az
____________________________________________________________________________________________________